.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
تـانـيـقـلـی تـيـل‌شـناس عالم جناب ذكرالله ايشانچ «اۉز تورك دريچه‌سی» ويبلاگی‌ده، افغانستان اۉزبېك تيلی يازوويده‌گی كمچيليك‌لر و چلكشليك‌لر و يازووچي‌لر تمانيدن يۉل قۉييله‌ديگن ينگليش‌لر مسأله‌سی حـقـيـده كـويـيـنيب، قيغوريب يازگن. قاله بېرسه، بو مسأله‌ده حقانی روشده قيينچيليك‌لر عرب يازوويدن كېليب چيققنی و او يازوو بيز نينگ تيليميزگه ماس و اويغون اېمسليگی و ايـنـيقـسـه اونلي‌لريميز اوچون يېترلی بېلگي‌لری بۉلمه‌گنيگه هم اشاره قيلينگن.
موضوع تيلشناسليك نقطه نظردن علمی يۉسينده بحث قيلينگن. مقاله‌ده، بو قيينچيليك‌لر افغانستان اۉزبېك يازوويده تيليميز نينگ برچه اونلي‌لری اوچون گويا يېترلی عليحده بېلگی بۉلمه‌گنليگی همده اۉزبېك يازووچي‌لری اونلي‌لرنی اۉز اۉرنيگه ايشله‌ته‌آلمسليك‌لریگه اساسی عامل صفتيده تأكيدلنگن.
مقاله‌ده، اوشبو مشكلنی برطرف قيليشده ايكی نرسه ارائه قيلينگن:
بيری، افغانستان اۉزبېك يازوویده اونلي‌لر اوچون ينگی بېلگي‌لر. و ايكينچی، ضيا‌لريميزنينگ تۉغری يازيش‌لری اوچون، اۉزبېك تيلی گرامرینی تيارلب عامه اختياريگه قۉييش؛ اۉزبېكچه تۉغری يازيش دستوری همده املا لغتینی توزيش كبی ايش‌لرنینگ بجريليشی.
قاله بېرسه، مقاله‌ده يازووچی بير تله‌ی سۉز‌لر (اينيقسه اۉزلشگن يات سۉز‌لر) نينگ تيليميزده ينگليش املا بيلن يازيلگنیگه اشاره قيليب، او‌لرنی قنده‌ی تۉغری يازيش شكلينی هم كۉرسه‌تیب بېرگن.
مقاله‌ده مطرح قيلينگن تيليميز نينگ اېسلنگن مهم موضوع‌لری كمينه‌نی هم دايم قيزيقتيريب كېلگنی اوچون، او‌لر حقيده قوييده‌گی فكر‌لرنی جناب ايشانچ و حرمتلی تيلداش‌لريميز بيلن اۉرتاقلشنی لازم كۉرديم:
افغانستان اۉزبېك‌لری‌نينگ يازوو مسأله‌سی 10-15 ييل بوروندن باشلب ضيالي‌لريميز اره‌سیده بحثله‌شيليب كېلگن. بو حقده تاشكېنت ده بير عده ضيالي‌لريميز اشتراكيده امريكانينگ مركزی آسيا خلق‌لری اوچون بيغرض ياردم قيليش اداره‌سی (CAFE) كمكی بيلن انچه ايش بۉليب، نهايت متخصص‌لر و ضيالي‌لرنينگ فكر و مشوره‌‌لری اساسيده ايكی نرسه‌نينگ طرحيگه كېليشيلگن اېدی: بيری، تيليميزده 7 ته اونلی و مخصوص بېلگي‌لری؛ ايكّينچی، اونلي‌لر و قۉشيمچه‌‌لرنينگ سۉز‌لرده‌گی املا قاعده‌‌لری. بو طرح اۉشه پَيت دوستيميز عبدالغفور سرمانوف تمانيدن ايكی ايری جلد (الفبا و املا قاعده‌‌لری) نامی آستيده تيارله‌نیب، نشر اېتيلدی (سرمانوف، عبدالغفور، اۉزبېك يازووی اوچون، 2-قسم، بېگزاد بيرلشمه‌سی نشری). موضوع‌نينگ اۉته چيگلليگی و قيينليگی و عين حالده تيلداش‌لريميز اوچون حساسليگی اوچون، تيارلنگن طرح حقيده تغين بحث و مناظره‌‌لر دوام اېتتيريلدی. طرح‌نينگ بيرقنچه نسخه‌‌لری افغانستان همده پاكستان، توركيه و بشقه اۉلكه‌‌لرده‌گی مهاجر اۉزبېك عالم‌لری، يازووچي‌لری، معارف درسليك كتاب‌لر مؤلف‌لری و بشقه ضيالي‌لرگه ييباريليب، طرح حقيده فكر‌لری سۉره‌لگندی. حتی طرح نينگ املا قسمی «اۉزبېك تيليده قۉشيمچه‌‌لر» عنوانی آستيده، رحيم ابراهيم جناب‌لری مسؤولليگيده پشاور ده نشر اېتيله‌دیگن «چاووش» مجله‌سیده هم باسيليب چيققن اېدی (1379 ييل، 5-6 سان‌لر، 33-41 بېت‌لر). طرحده‌گی «ی» و «و» تاووش‌لری اوچون قبول قيلينگن بېلگي‌لرگه، عربچه و فارسچه يازووی بېلگي‌لری اره‌سیده اۉخشش بېلگی يۉقليگی اهميتلی اېدی.
طالب لر حاكميتی آغده‌ریليب، كۉپلب مهاجر ضيالي‌لريميز وطنگه قيتگندن سۉنگ، اۉزبېك يازووی و اونلي‌لر مسأله‌سی حقيده تغين بحث باشلندی. بوگلگی فعاليت‌لرده خانم ينگه بورگ تشبثی و ضيالي‌لريميز فعاليتی بيلن قيزغين بحث‌لر يۉلگه قۉييلدی. اينيقسه 1382-1384 ييل‌لر دواميده افغانستان و اَيريم چېت اېلليك عالم‌لر و ضيالي‌لری اشتراكيده مزارشريف، كابل و تخار ده اوچته ييريك سيمينار هم اۉتكزيلگن اېدی.
اېسلنگن بحث‌لر، مناظره‌‌لر و سيمينار‌لر نينگ اونومی اۉله‌راق، نهايت جوزجان پوهنتونی، اۉزبېك تيلی استادی تيلشناس عالم پوهنيار نور الله آلتای تشبثی و پيشنهادی اساسيده تيليميز اونلي‌لری اوچون عرب يازوويده‌گی تۉرتته بېلگیگه تغين ايكيته ينگی بېلگی قبول قيلينگن اېدی. دېمك، بونده ايلگری تاشكېنت ده تيارلنگن طرح اساسيده 7 ته اونلی اېمس، بلكه خودی اۉزبېكستان ده‌گی جاری يازوو اساسيده 6 ته اونلی قبول قيليندی !
اۉزبېكستان ده كيريل يازوويده‌گی (Э وЕ) تاووش‌لری ينگی لاتين يازوويده يكه (E) تاووشی و بېلگيسی بيلن كۉرسه‌تیلگن. افغانستان اۉزبېك يازوويده اېسه شو تاووش اوچون (ې) بېلگيسی قبول قيلينگن اېدی. شونينگديك، كيريل يازوويده‌گی (Ў) تاووشی اوچون ينگی لاتين يازوويده (O`) و افغانستان اۉزبېك يازوویده اېسه (ۉ) بېلگيسی قبول قيلينگن اېدی. كۉرينيب تورگنيدېك، افغانستان اۉزبېك يازوویده ايكی اونلی اوچون قبول قيلينگن بو ينگی بېلگي‌لر يازيش، اۉقيش و كۉرينيش نقطه نظردن جوده ساده و ايخچم دير. اېنگ مهمی، عربچه و فارسچه‌ده بو ايكی بېلگیگه اۉخشش بېلگی يۉقليگی هم جوده قوله‌ی و اۉرينلی بۉلدی. (اۉزبېكستان ده كيريل يازوويدن لاتين گه اۉتيش پيتيده، اونلي‌لر سانينی نېگه دير كۉپه‌یتيرالمه‌ی، تغين آلتيته اونلی و بېلگی قبول قيليندی. بونگه، كۉپلب تيلچی عالم‌لر بوگون افسوس و ندامت كۉرسته‌دی‌لر.)
شونده‌ی قيليب، افغانستان اۉزبېك تيليده هم خودی اۉزبېكستان ده‌گی كبی آلتيته اونلی و تېگيشلی بېلگي‌لری قبول قيلينگن: آ (o) ، ا (a)، و (u)، ۉ (o`)، ي (i, y)، ې (e). ينگی يازوو خصوصيت‌لری، اينيقسه اونلي‌لر اوچون بېلگيلنگن آلتيته بېلگی‌نينگ سۉز‌لرده يازيليشی حقيده سيمينار‌لر، مجلس لر، وركشاپ لر و مطبوعات ده امكانی باريچه معلومات بېريلگن.
بو قرار يا فيصله اۉشه پَيت مطبوعات ده نشر قيلينيب، رسمی سند صفتيده افغانستان علوم اكادميسی تماندن رسمی يۉسينده تصويب و تسجيل هم قيلينگن اېدی. بېلگي‌لر و سۉز‌لرده او‌لرنينگ ايشله‌تيليشی حقيده، حرمتلی نورالله آلتای‌نينگ «اۉزبېك تيلی سۉزليگی» كتابی مقدمه‌سيده هم به تفصيل معلومات بېريلگن. (اۉشه اثر، كيريش، اۉزبېك تيلی املاسی اصلاح قيليش ضرورتی، 19-47 بېت‌لر)
اېسلش كېره‌ك كه، بو ينگی يازوو اوچون حاضر «ستارخان» و «باقرخان» ناملی چيرايلی خطلی ايكيته فونت هم كمپيوتر اوچون بار و عملده فايده‌لنيلماقده.
منه، بو جريان دن حاضر تخمين 6-7 ييل اۉتگن. مذكور يازوو مكتب درسليك‌لریده بوتونله‌ی، عالی اۉقوو يورت‌لری و مطبوعات ده اېسه آزمی-كۉپ می، عملده قۉللـه‌نيلماقده. اينيقسه معارف وزيرليگی، درسليك كتاب‌لر تأليف اېتيش رياستی‌نينگ اۉزبېك تيلی بۉليميده اۉزبېك تيلی درسليك كتاب‌لری شو يازوو اساسيده آلتينچی صنفگچه تأليف اېتيليب، چاپ بۉلگن و اۉقووچي‌لر تماندن فايده‌له‌نيب كېلماقده. قالگن كتاب‌لر هم 7-دن 12-صنفگچه تأليف اېتيليب، چاپگه تيار. بو كتاب‌لرنينگ تدريس يۉسينی، مؤلف‌لر و عالی اۉقوو يورت‌لری‌نينگ تيلشناس استاد‌لری تماندن معارف وزيرليگی و يونيسف اداره‌سی كمكی بيلن كابل و تېگيشلی ولايت لرده اۉزبېك اۉقيتووچي‌لريگه سيمينار‌لر و وركشاپ لر ارقه‌لی امكانی باريچه توشينتيريش ايش‌لری آليب باريلگن.
اېندی شونچه ايش‌لر بۉليب، شونچه مدت اۉتيب، جناب ايشانچ‌نينگ اۉز‌لريچه اونلي‌لر اوچون ينگیدن بېلگی‌لر اعلان قيلگن‌لريدن مقصد نيمه‌ليگی توشونيلمه‌دی! اگر افغانستان اۉزبېك‌لری اوچون ينگی يازوو حقيده‌گی ايلگرگی قرار‌لر و آليب باريلگن ايش‌لردن خبرسيز بۉلسه‌‌لر، عليحده گپ. ليكن اۉشنده هم، بو بيوقت قيلينگن ايش‌لری اوچون منطقی دليل بۉلالمه‌یدی؛ و اگر بيليب توريب (خبر‌لری بۉليب)، كيشي‌لرگه تۉغری يازيشنی اۉرگه‌تیشگه بېل باغله‌گن بۉلسه‌‌لر، اونده ينگی يازوو پيشكش قيليش اۉرنيگه كۉپگه قۉشيليب، عملده‌گی يازوونی تن آليب، فقط كمچيليگی تۉغريسيده اۉز‌لری‌نينگ تۉلديرووچی فكر‌لرينی پيشنهاد طريقيده مطرح قيلسه‌‌لر، بيزنينگچه معقو‌لراق و علمیراق ايش بۉ‌لر اېدی. چونكه بو مسأله بير خلق، قاله بېرسه بير دولت مقياسيده‌گی كته و مهم مسأله دير. هركيم اۉز باشيگه وقت-بيوقت يازوو يا بېلگی توزيب، كيشي‌لرنی اونده‌ش يا مجبور قيلگنده، يازوو ده چلكشليك‌لر و كيشي‌لر اره‌سیده سرسانليك و نهايت آنه تيلگه نسبتاً سوادسيزليك تاپيليشی يا دوام اېتيشی انيق. شو بيلن بيرگه، مادی جهتدن چاپ اېتيلگن يوز مينگ‌لرچه جلد درسليك كتاب‌لر حالی نيمه بۉله‌دی؟! بو كتاب‌لر قنده‌ی قيينچيليك‌لر بيلن تأليف اېتيليب، قه‌ی تۉسيق‌لرنی يېنگيب چاپ يوزينی كۉريب، قنده‌ی يوگوريش‌لر و خورليك‌لر بيلن مكتب‌لرده اۉزبېك باله‌‌لری قۉليگه يېتگنينی چېت اېلده‌گی تيلداش‌لريميز اوياقده تورسين، ايچكريده‌گی كۉپلب دعواگر اۉرتاق‌لريميز هم اونچه‌ليك بيلمسه‌‌لر كېره‌ك...!
دنياده‌گی فايده‌له‌نيب كېله‌یاتگن هيچ بير يازوو، تېگيشلی تيلی‌نينگ برچه تاووش‌لرينی تۉله-تۉكيس يېتكزه‌آلمسليگي گه عالم‌لر معترف. بنابرين، افغانستان اۉزبېك يازووی هم بو كمچيليكدن ييراق اېمس، البته. شو نرسه‌نی كۉزده توتيب، خلقيميز 6-7 ييلدن بېری اېندی آز-ماز ينگی يازوو و اونلي‌لرنينگ بېلگي‌لری بيلن اۉرگه‌نيب تورگن بير پيتده، جناب ايشانچ‌نينگ تغين ينگی يازوونی ميدانگه چيقرگنليگی چيندن هم سوآل توغديره‌دیگن ايش! تۉرتته بېلگینی اعلان قيليش بيلن كاشكی ايش بيتسه‌اېدی!
اوندن تشقری، (ی) و (و) تاووش‌لری اوچون جناب ايشانچ ارائه قيلگن «أی»، «إی» و «ؤ» بېلگي‌لرده، عرب تيليگه خاص بۉلگن همزه (ء) بېلگيسی اساسی رول اۉينه‌گن. حال بو كه، او كيشی‌نينگ هم شو مقاله و هم بشقه يازوو‌لريده عرب يازووی و او تيلگه خاص بېلگي‌لرگه قرشی چيقيب، شد « ّ- » اۉرنيگه ايكی حرف (كتته، ارره، مككه، پششه،...) و تنوين «-ً » اۉرنيگه هم "ن" (عينن، مثلن، اساسن، عمومن،...) ايشله‌تیب كېليب، حتی بشقه‌‌لرنی هم اونده‌ب يورگن‌لرینی هم بيله‌میز! اېندی، اۉرته-ايچده نېگه عيناً همزه (ء)نی ياقتيريب قالگنليك‌لری نينگ دليلی بيلينمه‌دی!!
همزه (ء) نينگ سۉز‌لرده تلفظی خودی ( a = ا) كبیدېك اېكنی معلوم؛ مثال اوچون: تأليف، مأخذ، مؤلف، رئيس، هيأت (هيئت)، مسؤول، جرأت (جرئت) و بشقه‌‌لر. شو باعث، فارسچه‌ده و بيزده‌گی اۉزلشگن سۉز‌لرنينگ سۉز باشيده‌گی «ا» اۉشه همزه «ء» دېب توشونيله‌دی. اېندی ميه‌‌لريده بو نرسه سينگيب كېتگن تيلداش‌لريميز ايشانچ جناب‌لری تنله‌گن «أی» و «إی» بېلگي‌لرنی تلفظ قيليش و يازيشده قيينه‌ليش‌لری و ينگليش‌لری ممكن اېمس می؟ چونكه افغانستان اۉزبېك تيليده قبول قيلينگن ينگی الفباسی‌نينگ 34 نچی بېلگیسی «ء» بۉليب، اۉزيگه خاص تاووشی بار!
اوندن تشقری، «أی» و «إی» بېلگي‌لرنينگ استعمالی فقط باش حرف‌لرده كۉرسه‌تيلگن. سۉز‌لرنينگ اۉرته‌سی و سۉنگگيده او‌لر قه‌ی شكلده يازيليشی نېگه دير كۉرسه‌تیلمه‌گن! هر چند مقاله متنيده بعضی سۉز‌لر تصادفاً يازيلگن بۉلسه هم، بيراق او‌لر نېچه خيل و ناقص!؛ اۉرنك اوچون: «أی» ايشله‌تيلگن سۉز‌لر: ائنيقسه، ائتيش، ائته‌دي‌لر، ائتگنده، ائريم، ائتيم، ... (بو‌لرنينگ هيچ بيريده «ی» تاووشی يۉق!) بو‌لرنی شو املا بيلن افغانستان اۉزبېك‌لری (اَينيقسه، اَيتيش، اَيته‌دي‌لر، اَيتگنده، اَيريم، اَيتيم،...) شكلده تلفظ قيلمه‌یدی‌لر، تۉغراغی قيلالمه‌یدی‌لر!! بېش بۉليمدن عبارت مقاله‌ده فقط بير مورد ده‌گينه «أی» بېلگيسی «ائيتيشدن» شكلده «ی» لی يازيلگن، خلاص! ليكن شو هم كۉرسه‌تیلگن بېلگيگه كۉره «أيتيشدن» شكلده يازيليشی كېره‌ك اېدی!
گاهیده بير سۉزده ايكّيته همزه «ء» كېليب، چيندن هم دهشت بۉله‌دی: قؤئيب، تؤئيب، سؤئيب... حالانكه بو‌لر جاری يازووده: قۉييب، تۉييب، سۉييب، .... شكلده انچه ساده يازيله‌دی و اۉقيله‌دی. هرحالده، متخصص‌لرنينگ فكريچه، الفبا بېلگي‌لری پيداگوژيك، پسكولوژيك و فزيكی مهارت نقطه نظردن باله‌‌لر طبعيتیگه ماس بۉليب، يازيش و اۉقيشده قيينلمس‌ليك‌لری كېره‌ك. اېندی يازيشده، عملده جاری بۉليب تورگن (ې، ۉ) بېلگي‌لری و جناب ايشانچ ارائه قيلگن (أی، إی، ؤ) بېلگي‌لردن قه‌ی بيری يازيشده، و اۉقيشده باله‌‌لر اوچون خصوصاً و كته‌‌لر اوچون عموماً ساده، آسان و سيليق كېچيش مسأله‌سی نینگ بېلگيلشنی حرمتلی اۉقووچي‌لرگه حواله قيله‌میز.
تيلداش‌لريميز اره‌سیده اونلي‌لر و تېگيشلی بېلگي‌لرينی ايشلته‌آلمه‌یديگن‌لرنی قوييده‌گی گروه لرگه اجره‌تيش ممكن:
بير عده سناقلی استاد‌لر و ضيالي‌لر نوايی زمانيدن بيزگچه يېتيب كېلگن اېسكی يازوو، بېلگي‌لری و عادتيگه محكم ياپيشيب آليب، ايكيته ينگی بېلگیگه بۉليب اۉتگن اۉشه سيمينار‌لرده هم قرشی چيققن اېدي‌لر. بو‌لر بېلگي‌لرنينگ ايشله‌تيليشينی بيلسه‌‌لر يا بيلمسه‌‌لر يازوو‌لريده اصلا ايشلتمه‌یدي‌لر و بشقه‌‌لرنی هم چلغيتيب يوره‌دی‌لر.
كۉپلب ضيالي‌لر و قلمكش‌لريميز حقيقتده هم، اۉنلي‌لر بېلگي‌لری‌نینگ اۉز اۉرنيگه ايشلته‌آليشينی افسوس كه بيلمه‌یدي‌لر.
عموم عادی تيلداش‌لريميز اۉزبېك ادبی تيليده سوادسيز بۉلگنليك‌لری اوچون، بو قاعده‌‌لرنی اصلا بيلمه‌یدي‌لر.
اچيق بۉلسه هم اېسلش اۉرينلی دير كه، اونلي‌لر و بېلگي‌لرينی ادبی تيليميز معيار‌لری و قاعده‌‌لريگه ماس ايشلته‌بيله‌ديگن قلمكش‌لريميز نينگ سانی جوده-جوده آز دېسك مبالغه بۉلمه‌یدی. بو‌لردن بير عده‌‌لری، بو قاعده و بېلگي‌لرنی توشونسه‌‌لر هم، بيراق نېگه دير اۉز‌لريگه زحمت بېرمه‌ی، تېگيشلی يازوودن فايده‌لنمه‌ی، اېسكی يازوو و املاسينی قۉللب يورگن‌لر!
اېندی اگر مسأله، تيلداش‌لريميزنينگ تۉغری يازالمسليك‌لری و او‌لرگه تۉغری يازيشنی اۉرگه‌تیش موضوعی نظرده بۉلسه، اونده يۉلی تغين ينگی يازوونی جاری اېتيش اېمس، بلكه رسماً قبول قيلينيب، 6-7 ييلدن بېری عملده جاری بۉليب تورگن يازوونی اۉرگه‌تیش يا انيقراغی، تيلداش‌لريميزنی آنه تيل‌لريده سوادلی قيلیش معقول دير. بيراق بو ايش بيراو يا كه بير اداره نينگ فرمانی بيلن بۉلمه‌یدگن ايش، البته! افغانستان ده شوق-ذوق بيلن آنه تيل‌لريده يازيشگه اينتيله‌یاتگن تيلداش‌لريميز اوياقده تورسين، حتی مكتب اۉقيتووچي‌لری، مطبوعات ايشلاوچي‌لری و كۉپلب يازووچي‌لر اۉزبېك ادبی تيليده تۉغری يازالمه‌ی، نتيجه‌ده اونلي‌لرنی اۉز اۉرنيگه ايشله‌ته‌آلمسليك‌لری طبيعی دير. چونكه بو‌لرنينگ دېيرلی كۉپ‌لری مكتب و پوهنتوننی دری تيلده اۉقيب، آنه تيل‌لريده كتاب اوياقده تورسين، حتی بير بېتنی هم اۉقيمه‌گن‌لر! تيلداش‌لريميز اره‌سيده، كتاب اۉقيش مدنيتی و عادتی عموماً و اۉزبېك تيليده خصوصاً جوده ضعيف دير.
كيشي‌لرنی تۉغری يازيشگه اۉرگه‌تيش اوچون گرامر، تۉغری يازيش دستوری، املا لغتی و بشقه قۉللنمه‌‌لر مسأله‌نينگ قورالی صفتيده بير تمانی دير. ايكينچی عملی و اساسی تمانی عموماً كيشي‌لرنی آنه تيلده سوادلی قيليش دير. بو جوده چيگل و قيين جريان دير، البته. بونينگ اوچون، عايله، مكتب، عالی اۉقوو يورت‌لردن باشلب، بيزگه تېگيشلی تورلی اويوشمه‌‌لر، بنياد‌لر، مطبوعات، راديو و تلويزيون لرگچه جدی بير حركتنی باشلش كېره‌ك. بشقه‌چه قيليب اَيتگنده، تيلداش‌لريميز بونی بير ملی و قوتلوق بورچ و حركت صفتيده توشونيب، او اوچون عايله‌‌لردن بوتون جمعيت قتلم‌لريگچه آنه تيلده سوادسيزليك كه قرشی عملی بير جهادنی يۉلگه قۉييش‌لری لازم دير.
قيلينيشی كېره‌ك بۉلگن اَيريم ايش‌لر:ـ
ـ مكتب‌لر اوچون اۉزبېك تيلی اۉقيتووچی‌لرنی تربيه‌لش.
ـ اۉقيتووچی تربيه‌لش اوچون اۉزبېك‌لر يشه‌يديگن ولايت لر همده كابل‌نينگ معلم تربيه‌لش مؤسسه‌‌لريده اۉزبېك بۉليمينی آچيش.
ـ كابل و شمال ولايت‌لری‌نينگ برچه عالی اۉقوو يورت‌لری، تيل و ادبيات فاكولته‌‌لريده اۉزبېك بۉليم‌لرينی آچيش و تقويت قيليش.
ـ عالی تحصيلات و معارف وزيرليگی و بشقه اداره‌‌لر ارقه‌لی بېريله‌ديگن بورس‌لرده اۉزبېك ييگيت-قيز‌لریگه هم يېترلی سهم بېريليب، بشقه ساحه‌‌لر قطاری تيل ساحه‌سيده هم متخصص‌لر تربيه‌لنيشی.
ـ ملت وكيل‌لریميز مكتب اۉقيتووچي‌لری، درسليك‌لری، بورس‌لر، عالی اۉقوو يورت‌لرده تحصيل اوچون بۉليم‌لر آچيش، ملی و ادبی شخصيت‌لريميزنی اېسلش و تقديرلش، اۉزبېك تيليده بشقه تيل‌لر قطاری علمی، ادبی و اجتماعی كتاب‌لر چاپ اېتيليش، ... مسأله‌‌لری بۉييچه تېگيشلی وزيرليك‌لر، اينيقسه معارف، عالی تحصيلات، اطلاعات و فرهنگ، قوم‌لر و قبيله‌‌لر وزيرليك‌لری سينگری اداره‌‌لرنينگ مسؤول‌لری بيلن دايم اوچره‌شيب، تيليميز، ادبياتيميز و مدنيتيميزگه عايد ايستك‌لر و ضرورت‌لرنی برطرف قيليشده مسوولانه اينتيليش‌لری.
ـ «قوش اويه‌سيده كۉرگنينی قيله‌دی» دېگن‌لريدېك، اساسی ايش‌لر عايله‌‌لردن باشلنيشی كېره‌ك: عايله‌‌لرده اۉزبېكچه سۉزلش، اۉزبېك تيليده سواد چيقه‌ريشده اينتيليش و تشويقات قيليش، اۉزبېك تيليده‌گی مطبوعات و كتاب‌لرنی اۉقيش و اويگه ساتيب آليب كېلتيريش، تلويزيون و راديو دن اۉزبېك پروگرام‌لرينی ايزچيل كۉريش و اېشيتيش، عايله اعضا‌سيگه بشقه ساوغه‌‌لر قطاری هردايم اۉزبېكچه كتاب‌لر هم ساوغه قيليش، باله‌‌لرگه اۉزبېكچه (توركچه) آت، كته‌‌لرگه تخلص همده شركت، دكان و اويوشمه‌‌لرگه اېسه توركی (اۉزبېكی) آت تنلش، خطا بۉلسه هم آنه تيلده يازيش، نطق قيليش، نامه يازيش، تۉی، ختم و بشقه مراسم‌لرنينگ دعوتنامه‌‌لرينی اۉزبېك تيليده هم يازيش، يادداشت لر كۉته‌ريشگه عادت قيليش، مطالعه قيليش، ييغين‌لر و سيمينار‌لرگه قتنه‌شيش، ييگيت‌لرنی اۉزبېك تيلی بۉليم‌لريده تحصيل قيليشگه اونده‌ش، ....
ـ ايلغار ضيالي‌لريميز و تېگيشلی اويوشمه‌‌لر و بنياد‌لر كۉپراق اۉزبېك ادبی تيلينی اۉرگه‌تيش اوچون بشقه‌‌لر، خصوصاً ييگيت‌لرگه ياردم بېريش‌لری كېره‌ك. بو اېزگو ايش اوچون تورلی سويه‌ده‌گی كورس‌لرنی يۉلگه قۉييش و تلويزيون دن فايده‌لنيش كېره‌ك. قاله بېرسه، باسيليب چيققن كتاب‌لرنی تانيتيش، نقد قيليش، شاعر‌لر و يازووچي‌لريميز بيلن يوزمه-يوز اوچره‌شوو كېچه‌‌لرنی يۉلگه قۉييش، برچه ييگيت‌لريميز اۉزبېكستان‌نينگ ايلگرگی كيريل و حاضرگی لاتين يازوو‌لرينی اۉرگه‌نيش‌لری شرط، ....
بيزنينگ تيليميزگه، اۉقيتووچي‌لريميز و ييگيت‌لريميز اوچون اېنگ اساسی و مؤثر كمكچی اۉزبېكستان، توركيه و بشقه توركی دولت‌لر دير. شونينگ اوچون، ملت وكيل‌لريميز و كابينه‌ده‌گی وزير‌لريميز و بشقه نفوذلی كيشي‌لر، متخصص‌لر تربيه‌لش، ملكه آشيريش كورس‌لری و سفر‌لری، مطبوعات و كتاب مسأله‌‌لری بۉييچه افغانستان دولتينی مذكور دوست دولت‌لر بيلن علمی-مدنی همكارليك قيلماق اوچون رسمی بيتيم‌لر و قرداد‌لرنی امضالشگه كۉنديريش‌لری كېره‌ك.
افغانستان اۉزبېك يازووی املاسی حقيده ييغين‌لر و معارف وزيرليگی همده عالی اۉقوو يورت‌لريده استاد‌لر، اۉقيتووچي‌لر و ضيالي‌لريميز اشتراكيده آز-ماز ايش‌لر بۉلگن. يازوودن كېين املا بيرليگی مسأله‌سی هر بير تيل اوچون جوده مهم دير. يخشيسی، حاضر عالم‌لريميز، ضيالي‌لريميز، قلمكش‌لريميز و اينيقسه استاد‌لر، اۉقيتووچي‌لر، محصل‌لر و اۉقووچي‌لر بو حقده اۉز فكر و ملاحظه‌‌لرينی سايت‌لرده، مطبوعاتده و ييغين‌لرده ايته‌بېرسين‌لر. بير مدت اۉتيب، تيلچي‌لر، ادبياتچي‌لر، يازووچي‌لر و پيداگوك‌لر و ضيالي‌لردن تشكيل تاپگن مخصوص بير كميسيون توزيلسين. كميسيون برچه فكر‌لر، پيشنهاد‌لر و تيليميز و يازوويميز قاعده-قانون‌لرينی تۉپلب، علمی بحث و مناظره ارقه‌لی، املا بيرليگی اوچون بير يۉريقنامه تيارلسين.
يۉريقنامه‌نينگ اۉزبېك املاسيگه تېگيشلی برچه موضوع‌لری سليقه‌‌لر و مصلحت‌لر اساسيده‌گينه اېمس، بلكه تيليميز قانون-قاعده‌‌لری، يازوويميز امكانيتی و خصوصيتی همده باله‌‌لر و كته ياشلي‌لريميزنينگ ادبی تيل‌لرينی تېز و آسانراق اۉرگه‌نيش‌لريگه جدی اعتبار بېريليب، توزيليشی كېره‌ك.
هيچ بير تيلده املا قيينچيليك‌لری بوتونله‌ی حل بۉلالمه‌گنيدېك، بيزده هم بيرتماندن، تيليميزگه ماس بۉلمه‌گن حاضرگی يازوو و بشقه تماندن تيليميزنينگ التصاقی خصوصيت‌لری و اولكه‌ميزنينگ شرايطیگه كۉره، كۉپ قيينچيلك‌لرگه تۉله-تۉكيس يېچيم قاعده‌سی و يۉريغینی تاپيش قيين. اۉرنك اوچون اۉزيم گواه بۉلگن بير واقعه‌نی سيز عزيز‌لرگه اېسله‌یمن: معارف وزيرليگیده درسليك كتاب‌لر تأليف اېتيش رياستی تمانيدن، يونيسف كمكی ارقه‌لی دری و پشتو تيل‌لری‌نينگ املا قيينچيليك‌لرینی حل قيليش مقصديده اوچ كونليك علمی-عملی سيمينار كابل ده اۉتكزيلدی. ييغينگه درسليك كتاب‌لر مؤلف‌لريدن تشقری، كابل و ولايت لردن عالی اۉقوو يورت‌لر استاد‌لری، مكتب اۉقيتووچي‌لر، يازووچي‌لر، دينی عالم‌لر و ضيالي‌لر چارلنگن اېدي‌لر. كۉپ موضوع‌لر قطاری عربچه آتاقلی آت‌لر خصوصيده جدی بحث و حتی مشاجره بۉليب، اسماعيل/اسمعيل، اسحاق/اسحق، عيسا/عيسی، موسا/موسی، ... سينگری آت‌لرنينگ يازيش شكليده، دری تيل‌نينگ اكادميك استاد‌لری بيرينچی شكلگه اياق تيره‌ب، عرب تيلی متخصص‌لری و دين عالم‌لری اېسه ايكينچی شكلگه اصرار قيلدي‌لر. بيرينچی گروه مذكور سۉز‌لر و بشقه يات سۉز‌لر دری تيلی‌نينگ قاعده‌‌لریگه بۉی سۉنيشی كېره‌ك، دېسه‌‌لر؛ ايكينچی گروه بو سۉز‌لر قرآنده‌گی پيغبر‌لر آتی دېب، كيشی قرآن يازووينی اۉزگرتيريشگه حقی يۉق، دېب توريب آلدي‌لر! مسأله چيندن هم اۉته نازك اېدی. سَلگه مجلسده‌گی ملا‌لر كيشينی كفرگه چيقاريش‌لری هيچ گپ اېمسدی! قيسقه‌سی، نتيجه‌ده هرايكله املا قبول قيليندی. يعنی اگر بير متنده قرآن و پيغمبر‌لر حقيده گپ كېتسه، اونده قرآن يازوويدېك (اسمعيل، اسحق،...) شكلده و اگر عموماً بيرار كيمسه حقيده بۉلسه، او حالده (اسماعيل، اسحاق، ...) شكلده يازيلسين، دېب قرار آليندی!
شونينگ اوچون، بيز هر بير آديمنی كۉترگنده حاضرگی جامعه‌میز شرايطی و اينيقسه خلقيميز آنگی و سويه‌سی و اينيقسه دولت چوكاتيده‌گی عملی امكانيت‌لريميزنی نظرده توتيشيميز ضرور.
هرحالده، دری و پشتو تيل‌لری كبی يازوويميزنينگ املا معما‌لری بيردنيگه و بوتونله‌ی حل بۉليشی قيين. بيز فقط نسبی شكلده بير قسم مهم و عمده‌‌لرينی حل قيليب، ايشله‌ی بېره‌میز. زمان آقيميده و عمل جريانيده قيينچيليك‌لر تغين تاپيليب، قوله‌یليك‌لر كشف اېتيليب، عالم‌لرنينگ مشوره‌‌لری و سعی حركت‌لری او‌لرنی تېكيسلب باره‌بېره‌دی. والسلام!
یازوچی: محمد حلیم یارقین
