ادبیات و فرهنگ

به مناسبت چاپ جدید «اشعار تورکی مولوی» مـصاحبه‌ای با استـاد دکـتر حسین محمدزاده صدیق انجام داده‌ایم که در زیر می‌خوانید: سوال: استاد، در چه سالی اشعار تورکی مولوی را شـرح، تصحیح و منتشر کردید؟ پاسخ: این کتاب، اول بار در سال 1369 توسط انتشارات ققنوس در تهران چاپ شد و پس از تغییرات و اصلاحات لازم در سـال 1389 تـوسـط انـتـشـارات نـدای شـمـس در تـبریز به چاپ رسید و همان چاپ است که اخـیـراً تـکـرار شـده است. سـوال: اگـر بخـواهیم مولوی را به کـوتـاهـی مـعـرفـی کـنـیـد، چـه مـی‌گـویـیـد؟ پـاسـخ: همـان حرف‌هایی که در مقدمه آورده‌ام، معرفی... ا

ادامۀ مطلب

قوندوز سۉزی صاف تورکی سۉز قتلمی‌گـه کـیـرگـنی اوچون، بـیـز اونـی قـنده‌ی اَیتیلسه شونده‌ی‌لیگی‌چه تۉلیق یازه‌میز و تـیـل دستـــوری شــونــی طـلـب ایـتـه‌دی. فـــارس، عــرب و افـغان‌لرنینگ تلفظی اۉزبیک تیلی اوچون معیار بۉله آلمه‌یدی. ذاتـاً بـیـز تورکی یا اۉزبیکچه سۉزلر ترکیبی‌ده کیلگن تاووش یا کـه حـرف‌لـرنـی تـوشیریب یازیش‌گه حقیمیز یۉق. عکسینچه اۉزبـیـک تـیـلی باشقه تیل‌دن آلگن سۉزلرنی بوزیب، اۉز تلفظ قـاعـده‌سـی‌گـه مـاس‌لشتیریش‌گـه تـۉلـه حـقلی‌دیر. دیمَک، قـُندوز، قـُندز، کــُندز، کـُهـندژ، دیب یازیش اۉزبیک تیلی اوچون مطلقا یات‌دیر... ا

ادامۀ مطلب

هـر بـيـر تـيـل‌ده نـطـقنی جاذبه‌لی، تأثيرلی چيقيشی اوچون خـذمـت قـيـلـه‌‌دیـگـن عـبـاره‌‌‌‌لـر موجـود. او‌لرنی اروپا عالم‌لری فرازيولوگيزم دېب اته‌‌یدي‌لر. بونده‌‌ی بيريكمه‌‌لر فكرنی ايخچم، آبــرزلـی، لـونده افـا‌ده‌‌لش گه ياردم بېره‌دی. افغانستان‌ده‌گی اۉزبېك‌لر نطقي‌ده ايشله‌تيله‌ديگن بونده‌ی عباره‌‌لر يوقاريده‌گی فكرنی تصديـقـلـه‌‌یـدی: قـروت اېـزمــاق- كـۉپ گپيرماق، شاخ چـيـقرماق- مغرور بۉلماق، سوت‌‌دن آق، سوودن تينيق- جو‌ده پــاكــيــزه، گيـــلَمــيـــنــی ييـغــماق- ايشينی ييغيشتيرماق، ســــووگـــه ســويَـنــمـــاق- اســــاس‌‌ســيــــز نـــرســـه‌‌گــه ايـــشـــانمـــاق.... ا

ادامۀ مطلب
در بارۀ ما
website counter
تصاویر پانزدهمین سالروز وفات شادروان بیانی
رمضان مبارک
صفحۀ یوتوب ما
صفحۀ فیس بوک ما

از شـصـت و پـنـجـمـیـن سـالروز تولد و آغاز بازنشستگی محترم مـحمد الله وطندوست شخصیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کـشور بـه تـاریـخ پـانـزدهـم آگسـت سـال جـاری مـیـلادی طـی مـحـفـلـی از جـانـب بـنـیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی و خانواده مـوصـوف در شـهـر وایـلـه کـشـور دنـمـارک تجلیل بعمل آمد، که عـده‌یــی از فـرهـنـگـیـان، فـعـالـیـن سـیـاســی و اجـتـمـاعـی و دوسـتـان وطـنـدوسـت از کشور های دنمارک، هالند، انگلستان، آلمان، ناروی و سویدن اشتراک ورزیده بودند. ایـن احــتــفــال بــا مـعـرفـی بـنـیـاد اجتـمـاعی و فرهنگی بیانی و معلومات در مورد اهداف و فعالیت‌های این کانون آغاز گردید... ا

موضوع دوامی

جــاری 1394 نـچـی یـیلده تانیقلی طنزچی یازووچیمیز محمد حـلیم یارقین نینگ «حاجی تریشر» آتلی ینه بیر ینگی کتابی چـاپدن چیقدی. «حاجی تریشر»، اوشبو یازووچی نینگ نشر اېتـیـلـگـن اۉزبـېـکچه طنزلری نینگ یېتینچی کتابی دیر. بوندن ایلگری حلیم یارقین دن «وکالت دغدغه لری!»، «ینگی رئیس هـم کېـلـدی!»، «بـیـز اعـلانلر تخته‌سی میز!»، «ده‌یدی ایتلر کـمـپـایـنـی!»، «سۉکـیـش هـم پـول بۉلر اېکن!» و «بو اۉشه بـیـچتاره‌گـیـنـه!» آتـلـی آلـتـی عـنوان طنز کتابلری باسمه‌دن چـیـقـیـب، طنـز سـېـور تـیـلداشلریمیز مطالعه‌لریگه پیشکش قـیـلـیـنـگـن اېــدی... ا

ادامۀ مطلب

اوشبو کتاب قدیم زمانلردن باشله‌ب، اونـونـچـی هجـری عـصر نینگ بـاشـلـریـگـه‌چـه یـشه‌ب ایجاد قیلگن شاعرلرنینگ شرح احـوالـی و اولـرنـیـنـگ اثـرلـریدن نمونه‌لرنی اوز ایچیگه آله‌دی. اوشبو کتابنی نـشرگه تیارلَشده مهم کتابلردن مـواد آلـیـندی. مصرعی اساسیده ۸۷۴ نچی هجری قـمـریـنـی قـبـول قیلیب آلدیک. شونینگ دیک حضرت خـواجـه احـمد یسوی گه نسبت بـیـریـلـگـن حـکـمـت لـر، نـسـبـتـی مسـتند بولمه‌گنی اوچون و ۱۳ـ۱۵ نـچی عـصـرلـرده بـو حـقـده مـعـلـومـات بـولـمه‌گنـی سببلی بو جلددن توشوروب قالدیریلدی. بو باره‌ده ایکّـیـنـچـی جــلــدده مـفـصـل مـعـلـومـات بـیـره‌مـیــز... ا

موضوع دوامی
موضوع دوامی

نوایی یره‌تگن منظوم و منثور اثرلر، اۉزی نینگ سۉز بایلگی نقطه نظردن یلغوز اۉزبېک تیلی‌گینه اېمس، بـلـکـه بـوتـون تورکی تیللر اوچــون اولـکـن خـزیـنـه دیـر. نـوایـی نـیـنـگ اۉز زمـانیدن باشلب حاضرگـچه، اونده‌گی سۉزلرنینگ ایضاحلش اوچون تورلی حجم و یــۉریــقــده‌گــی ســۉزلـیــک/فــرهـنـگ/لـغـتـلر تألیف اېتیلگن. بو سۉزلیکلرنی ایکی گروهگه اجره تیش ممکن:ـ

بـیـریـنـچـی گـروه: بـولـر مـسـتـقـل و ایـری کـتاب شکلیده تألیف اېتیلــگن. بدایع اللغت، سنگلاخ، نوایی لغتی، لغات نادرعلی، ... بـولـرنـیـنگ کۉپلری «در بارۀ زبان، خط و فرهنگ نویسی تورکی» کتابده تانیتیلگن... ا

امـیـر تـیـمـور کـورگان که به امیر تیمور صاحبقران نیز شهــرت دارد، بیشتـریـن قـسـمـت عـمـر خـود را در فـتـوحـات و لشکر کشی ها سپـری کـرد و بـا بـرچـیـدن بـساط ملوک الطوایفی امـپـراطـوری بـزرگـی را پـی ریـزی کـرد کــه از شـرق تا غـرب قـلـمـروش اگـر طـفل ده ساله یی با کیسه پر از زر سفر می کرد کسی را یـارای نظـر بـد بـه آن طـفـل و کـیـسه زر میسر نـبـود. امیر تیمور کورگان با وجود مصروفیت در لشکر کشی و فـتـوحـات از علم و دانش بی بهره نبود و علما، دانشمندان و هــنـرمـنــدان را مــورد حـمـایـت قـرار مـی داد. او بـزرگـتـریـن عـالم دین زمان خود بود و قرآن کریم... ا

اوشـبـو طــریــقـت، عـرفـانــی و فـلـسفی تفکر ایگـه سـی، «مـولـوی»، «مولانا» و عادی خـلـق ایچیده «ملای روم» لقب لـری بـیـلـن شـهـرت قـازانگن بویوک شاعر جلال الدین محمد بـن بهـاؤالـدیـن ولـد نـامـیگه منسوب دیر. تـورکـیه لیک ییریک تـصـوف شنـاس عـالـم مــرمــره اونـیویرسیتی الهیات فاکولته سی نـیـنـگ اسـتـادی دوکـتـور سلـجـوق ایرآیدین «تـصـوف و طـریـقت لر» نـامـلـی کـتـابیـده، او نـیـنـگ آتـه سـی حـقـیـده قـویـیــده گـیـدیـک مـعـلـومـات بـیـره دی: «ســلـطـان الـعـلما لـقـــبـی بـیـلن تـنـیـلـگـن مـحـمد بهاؤالدین ولد بـن حـسـیـن البکری بلخ شهریده دنیا گه کـیـلـدی... ا

ایـن مـقـالـه بـه صـفـت مـقـدمـه بـرای نخستین نشر خمسۀ تورکی علیشیر نوایی در افغانستان نـوشـتـه شـده و خـلاصۀ آن توسط نویسنده در سمپوزیوم بین المللی تـجـلـیـل از 550 مـیـن سـالـگـرد امیر کبیر عـلـیـشـیـر نـوایـی در کـابـل خوانده شده بـود. نشر کتاب قطـور خـمـسۀ تورکی نـوایـی بـا بـیـش از 24000 بـیـت در مـطـبـعـۀ دولـتـی کـابـل بــه هـمـت والای شــادروان جـنـاب فـضـل الـحـق خـالـقـیـار صـدر اعـظـم وقـت افـغـانـسـتــان مـیـسـر گـردیـد. ایـشـان کـه بـه قـوم مـعـروف تـیـمـوریـان هـرات مـنـسـوبـنـد، به تمدن کورگانیان اخــلاص و عــلاقــمــنـدی خــاصـی داشـتـنـد... ا

ادامۀ مطلب

در روز نوروز هنگام برافراشتن جندۀ مولاعلی از هـر کـسی و خـانواده‌‌‌‌یی به عنوان آریایی و بنیان‌‌‌‌گذار تمدن آریایی یاد آوری شـد، مـگـر از تیـموریان بنیان‌‌‌‌گذار رنسانس شرق و نوایی که بنـیـان‌‌‌‌گـذار شـهـر مزار شریف هیچ یادی نشد. به متن بیانیهٔ ایـراد شـده، کـاری نـدارم فـقـط مـی‌‌‌‌خـواهـم به بهانهٔ یادی از نـوایـی و نـقـش آن در بـنـیـان‌‌‌‌گذاری شهر مزار شریف و ادامهٔ جـشـن نـوروز، مـطلبی را که نوشته بودم و باری هم از فیس بـوک نـشر شـده بـود،‌ دوبـاره بـه نـشـر بسپارم تا یادی از آن اسـطورهٔ بزرگ همه خواهی کرده باشم. (بنای کوچک، اثرات بزرگ- به مناسبت 567 مین سالگرد تولد نوایی... ا

اولـوغ بـابـامـیـز بـویـوک متفکّر علیشیر نوایی حقیده بیش یوز أیـلـدن بـیـری تـنمه‌ی یازیلماقده. نوایی نینگ زمانداشلریدن: میر خواند، خواند امیر، دولتشاه سمرقندی، حافظ ابرو، فصيح‌ خـوافـى‌، عـبـدالـرحـمـن جامی، معین الدین اسفزاری، واعظ کاشـفـی، زیـن الدّیـن واصـفی، سام میرزا، ظهیرالدّین محمد بـابـر و بـاشـقـه‌لـر شـاعـر و عـالـم نـینگ حیاتی‌لیک چاغیدن بـاشلَـب سـؤز یوریتگن بؤلسه‌لر، بو سؤز رشته‌سینی اولردن کیـئـیـنـگـی تـاریـخـچـی و تـذکـره‌نویـس‌لر دوام یتیب کیلدیلر. مـنـه فـنـده نـوایـی‌شـنـاس‌لـیـک دیـگـن سـاحـه پـیدا بؤلدی. اؤزبیکستان‌ده نوایی شناسلیک گورکیره‌ب رواجلندی... ا

مــوچــل مُــغـول، خِـتای (چین)، بوتون تورک و بـاشـقه شرق خـلـقـلـریـده قـدیـم زمـانـلردن کینگ ترقه‌لگن ییل حــســابـی بــولـیـب، بـونـده یـیـل اون ایکّیـتـه حیوان نامی بیلن ایتله‌دی. اجــدادلـر مـوچـل تـقـویـمـی‌نـی طـبـیـعـی، اونـی طــبــیـعـت حـادثـه‌لریده‌گی هر اون ایکّی (۱۲) ییل دوامیده اوزگریش‌لری روی بـیـریـش بیـلـن باغلیق دیب بیلگن. بـو حقده، جوده کوپ افـسـانـه‌لـر موجود. مثلاً: قدیم یاپان (جاپان) افسانه‌لری‌نینگ بـیـریـده یـیـل‌لـر بـیـر- بـیـری‌گــه اوخشــَـش، زیــریــکــــه‌لـی اوته‌یاتکَـنی اوچون (بودا) ینگی ییل عرفه‌سیده، ییر یوزیده‌گی برچه حــیـوان‌لرنی مصلحت‌گه چقیرگنی حقیده... ا

ادامۀ مطلب

اظهار نظرها و اشارات راجع به موجودیت اشعار تورکی حکیم نظامی گنجه‌وی از نیمه نخست سده بیستم کم و بیش آغاز گردیده اسـت. ایـن اشـارات و اظهار نظرها کوتاه و در محدوده مـعـلومات کتالوگ محقق مصری- علی افندی- بوده است. در آثـار پـژوهشی فارسی، در پیوند با نظامی، خمسه و سروده های دیگرش، بـه جـز اشارات کوتاه چند از معدود دانشمندان ایرانی (اساساً تورکان آذری ایران)، اشاره‌یی به سروده های زبان مادری شاعر به نظر نمی‌رسد! در سـرای درب المجامیـر شـهـر قـاهـره پـایـتـخـت جـمـهـوری عـربـی مـصر نـسـخه‌یی به نام دیوان نظامی محفوظ است.... ا

ادامۀ مطلب

مـوضـوع‌گـه کــیـریــش‌دن آلـدیـن ایـنـگ اولا ادبی محیط‌نینگ تـعـریـفـی‌نـی بـیـلـیـش‌نـی معقول تاپدیک. اوزبیکستان ملی انـسـکـلوپیدیه‌سی (دایرة المعارفی) نی ورق‌لب ادبی محیط سـرلـوحـه‌‌سـی آستـیده یازیلگن قوییده‌گی سطرلرنی کوزدن کـیـچـیـره‌‌یـلـیـک: «ایجادی محیط. معین جای‌‌ده یشه‌‌ب ایجاد ایـتـگـن یـیریک شاعر و ادیب‌‌لر تأثیریده یوزه‌‌گه کیله‌‌دی. ادبی مـحیط‌‌نینگ وجودگه کیلیشی البته ییریک ایجادکارلر فعالیتی، اولر یره‌‌تگن ایجادی مکتب‌‌لر بیلن باغلیـق دیــر. . مــثـلاً هرات ادبـی مـحـیـطـی (لُطـفـی، نـوایـی، جامی و...) قوقان ادبی محیطی (گلخنی، مخمور، نادر‌ه... ا

ادامۀ مطلب

تـانـيـقـلـی تـيـل‌شـناس عالم جناب ذكرالله ايشانچ «اۉز تورك دريچه‌سی» وبـلاگی‌ده، افـغانستان اۉزبېك تيلی يازوويده‌گی كـمـچـيـلـيـك‌لـر و چـلـكـشـلـيـك‌لـر و يـازووچـي‌لر تمانيدن يۉل قـۉيـيله‌ديگن ينگليش‌لر مسأله‌سی حقيده كويينيب، قيغوريب يـازگـن. قاله بېرسه، بو مسأله‌ده حقانی روشده قيينچيليك‌لر عـرب يـازوويـدن كـېليب چيققنی و او يازوو بيز نينگ تيليميزگه مـاس و اويـغـون اېمَسـلـيـگـی و ايـنيقسه اونلي‌لريميز اوچون يـېـتـرلـی بـېـلـگـي‌لـری بـۉلـمـه‌گـنـيـگـه هـم اشاره قيلينگن. مـوضـوع تـيـلـشـنـاسـلـيـك نـقـطـه نـظـردن عـلـمی يۉسينده بحث قيلينگن... ا

ادامۀ مطلب

ایــن کــتـاب بـراســاس پــروژۀ عـلـمـی-پــژوهــشـی «مـرکز عــلــوم اجــتــمــاعــی» ریــاســت اکــادمــی علوم جمهوری اســلامــی افــغـانسـتــان در ســال 1386 خـورشیدی توسط مــحتــرم مــحــمــد حــلــیــم یــارقــیــن تــهــیــه و تـــألــیـف گــردیــده اســت. مــواد مــندرج کـتـاب بــرپـایۀ کار پژوهشی ســاحوی و کتابخانه‌یی آماده شده و در سال 1389شمسی مطابـق 2010 مـیــلادی بـا کمک مالی «غضنفر بانک» توسط «مؤسسۀ انـتـشـارات خــراســان» در (204) صفحه، به قطع رقـعـی و صحـافـت مـرغـوب، بـا تیراژ 1000 نسخه در کابل به چاپ رسیده است... ا

اۉن سکـکـیـز مـیـنگ عالم آشوبی اگر باشینده دور

نې عجب، چون سرو نازیم اۉن سککیز یاشینده دور

حـضـرت نـوایـی نـیـنـگ بو مشهور غزلی حقیده صحبتلَشیشدن اوّل، آتـه-بـابـالـریـمیز کایناتنی اۉن سککیز مینگ عالَمدن عبارت، دېب اَنگـلـَگـنـلیکلرینی اېسلَب اۉتیشیمیز جایز. «آشوب» غوغا، تـوپـالان دېـگـنـی. خۉش، نیمه اوچون شاعر «اۉن سککیز مینگ عالم آشوبی» دېیدی؟

اۉن سکـکـیـز میـنـگ عـالَـم آشـوبـی اگـر بـاشـیـنده دور،

نـې عـجـب، چـون سرو نـازیـم اۉن سککـیز یاشینده دور،

اوزبيکستان اولکه‌سینی يقيندن کوريش مـوضـوع‌سـی بـوکونگى کونده افـغـانـستان‌ده يشه‌يديگن هر بير اوزبيک نينگ حياتيده‌گی ايـنگ مهم ريجه‌لريدن بيريگه اَيله‌نیب قالگن. بوندن بير ييل آلدين افغانستان نـيـنـگ اوزبـيـکـلـرى زیـچ يشـه‌يديگن جوزجان- فارياب آره‌سیده‌گـی يولده یوز بيرگن بير ماشینه حادثه‌سی نتیجه‌سیده بـاشـیم، بوينيم و بيليم‌دن قتيق يره‌له‌نديم. تيزليکده دواله‌نيشیم ضـرور ايـدى. ساغـلـيـغـيـمـنـى تـوزه‌تـیش اوچون اوزبيکستان‌گه بـاريـشـيـم مسـئلـه‌سـی دولت متصديلرى تمانيدن ایجابی، حل بـولـگـنـدن سـونگ، اوزبيکـستان ایـلـچـی خـانـه‌سـیـدن کيـريش ویزه‌سینی آلديم و چيگره تمان يوزله‌ندیم... ا

از یکصد و پانزدهمين سالروز تولد شاعر، خوشنویس، اديب و کـارمند شایستۀ فـرهـنـگ کشور، استاد قاری محـمـد عظیم عـظـیـمی امـروز جمـعه ۲١ حمل ۱۳۹۴ هجری خورشیدی در سرپل باستان تجليل به عمل آمد.

الـحـاج استاد قـاری مـحـمد عـظـیـم عـظـیـمی سرپلی فرزند قـاضـی مـیـرزا مـحـمد اسمعیل بن میرزا قاضی شمس الدین اسـت. بـه گـفـتـۀ اکـادمیـسـیـن دکتور محمد یعقوب واحدی، استـاد عظـیـمی به تاریخ ۲۰ حمل ۱۲۷۹ هجری خورشـیـدی مطابق (۱۳۱۷ قمری و نهم اپریل ۱۹۰۰ میلادی) در گذر تکانه خانۀ شهر سرپل متولد و به تـاریخ ۲۱ عقرب... ا

ادامۀ مطلب

خـمـسه سـرایـی سنّت دیرینه‌يی در ادبیات مشرق زمین به شـمـار مـیـرود. آغـازگــر ایـن سـنت پـسندیدۀ ادبی، شاعر و مـتـفـکـر بـزرگ سـدۀ شـشـم هـجـری، حـکـیـم جـمال الدین ابـو مـحـمـد الـیـاس بـن یـوسـف بن زکی متخلص به نظامی گـنـجـه‌يــی (ف. حدود 604 هـ.ق.) بود. خمسه‌سرای پس از نـظـامـی بـه سـنت نیرومند ادبی مبدل گشت. سازگار با این سـنـت ادبـی بـرای هر شاعری که به سرودن خمسه دست می‌یازید، این کافی نبود که فقط پنج داستان منظوم بسراید. بـل ایـن داسـتـان هـای پـنجگانه از لحاظ موضوع، ژانر، سوژه، وزن عروضی، سیماها و ترکیب خود نیز میبایست... ا

شـیـخ الـشـیـوخ و قـطـب الاقـطـاب حـکـیـم ابـو محمد الیاس بن یوسف بـن زکـی بـن مـؤیـد نـظـامـی گنجوی یکی از آن ابرمردان دنیای سخن اسـت که در مـدت بیش از هشت و نیم قرن بعد از وفات وی چشم روزگار نظـیـرش را در شعر فارسی ندیده و هنوز هـم خمسـهٔ او چـون اثــری کــه گویی همین اکنون آفریده شده باشد، دسـت بـدسـت میگردد و ذوق بدیع پسندی ادب دوستان را سیراب میسازد.

او شاعری است بزرگ و توانـا کـه در وصـف طبیعت، افادهٔ حالات درونــی قـهـرمـانـان و تـصـویـر صـحـنه های بزم و رزم و تـشـریـح انـدیشـه هـای عـرفـانـی و فـلـسـفـی و... ا

هــجـری 1387 يـيـلـی تـيـليميزده (عربچه يازوويده) باسيليب چـيـقـقـن كـتـابـلـر فـهـرستینی توزيش ايشينی ريجه‌لشتيره ياتگنده، تـوستـدن اوشـبـو آقـيـمـده كرونولوژيك نقطۀ نظردن، اۉلكه‌ميزده دولت رسمی اداره‌لری تماندن بيرينچی قتله قه‌ی كـتـاب، قـچـان و كـيـم تـمـانـدن چـاپ اېـتـيليب چيققن؟ دېگن سۉراق ذهنيمده تاپيلگن اېدی. بو مسأله چيندن هم تيلـيميز و مـطـبـوعـاتـی اوچـون تـاريـخی اهميتگه اېگه اېدی. هر چند مـشرب، صوفی الله يار، نوايی كبی سيمالريميزنينگ اثرلريدن اۉرنـكـلـر هـمـده بـعـضـی بـيـر تـرجـمـه‌لـر و دينی كتابلر ايريم ملالر (اېسكی مكتبلر)، مدرسه‌لر... ا

ادامۀ مطلب

اوز خــلقــی، یــورتـــی، تـیــلــی، مــدنــیــتــی و تـاریخی‌نی بـیـلـمـه‌یدیگن‌لر، بیلسه‌لر هم یوزه‌كی بیلگن‌لری اوچون، كیم عیب‌دار؟ بونگه كیم سبب‌چی؟ اوزلیگینی بیلمه‌ی اوزگه‌لرنی مــقــتــاوچــی‌لــر ایمـَـــس مـــی؟ اوزنــــی يــيـــرگـه اوريب، اوزگـــه‌لــرنــی کــوکــلــرگــه کوتاروچی‌لر ایمَس می؟ ینه بیر سـوال، اصلی اوتميشی ياروغ، شخصيت‌لری اولوغ، آسمانی تـِنـیـق، يـولــدوزلــری پارلاق، يورتی عظیم، قوياشی باتمَس- ایــل کیــم بـولـگـن؟ یـقـیـن- یـقـیـن‌لـرگـــه‌چـــه تـيــلــی اوی تيـلــی‌گــه اَيـلـه‌نیب قالگن، اورنی دولت اداره‌لريدن سوپيريب تــشــلــه‌نـگـن بـــو ایــــل- کـیـم؟... ا

ادامۀ مطلب

افـغـانـستان‌ده مطبوعات تاریخی رسمی صورت‌ده، امیر شیر عـلـی‌خـان حـکـمـدارلـیـگـی پـیتی‌ده «شمس النهار» ناملی جـریـده‌نینگ نشرگـه ایتیلیشی بیلن باشله‌نسه هم، انه شو دولـتـی مطـبـوعـات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بـیـریـنچی رُبعی‌نینگ سونگی‌گه‌چه، فقط‌گینه اولکه پایتختی بـولـگـَچ کـابـل‌ده خـاص بـیـر نـرسـه‌گـه ایلـه‌نیب کیتگن ایدی. شـو کـبـی محمود طرزی محرریتی آستیده کابل‌ده اوز ایش و فـعـالیـتـیـنـی بـاشـله‌گن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شـمـسی یـیـل‌نـیـنـگ مـیـزان آیـی، اکـتـوبــر ۱۹۱۱ مــوقـوت نشریه‌سی، همده... ا

ادامۀ مطلب

تأریخدن معلوم بۉلیشیچه، افـغـانـسـتـان- تـورکـی خلقلرنینگ قـدیـمـی و تأریـخـی وطنـی حسـابلَنـه‌دی. افـغـانستان دېگن سیاسی- جغرافی حدود اۉرته گه کېلمسدن آلدین بو یورتده، تـورکـی سـلالـه‌لـر اوزون یـیـلـلـر بـیـرین- کېتین حُکم سوریب کـېـلـگـن‌لـر. مـیلاددن آلدین هون‌لر، کوشانی‌لر و اوندن کېیین یـفتلی‌لر (هفتالیت‌لر) سلطنت قوریب، بویوک مدنیت یره‌تیب، اۉزلریـدن اۉچـمَس ایـز قـالـدیـریـشـگـن. شـونینگـدېـک، رتبیل شاهـلر، کابل شاهلر، قرلوق شاهلر، قاره خانی‌لر، غزنوی‌لر، سلـجـوقـی‌لـر، مـوغـول‌لر، تیموری‌لر، بابر و اۉنینگ اولاده‌لری، شـیـبـانی‌لـر، افـشـاری‌لـر، اشـتـر خـانـی‌لـر... ا

ادامۀ مطلب

ایـسـکـی اوزبـیـک تـیـلـی فـانیـتـیـکه‌سـی و گراماتـیکه‌سینی اورگـه‌نـیـش‌ده عـلـیـشـیر نوایی‌نینگ «محاکمة اللغتین» اثـری اساسی منـبـع‌لـردن بیـری دیـر. شونـیـنـگ اوچـون هـم اوشـه دور تـیـلـیـنی اورگه‌نیش‌ده عالملر مذکور اثرگه تیز- تیز مراجعت قیلیشه‌دی. فـیـلالـوگـیـه فـنـلـری دوکـتوری، پروفیسور ایرگش عـمـروف هـم اونـلـی تـاووش‌لر حقیده فکر یوریتیش مقصیدیده اوزی‌نـیـنـگ «اونـلـی‌لـر قـنـده‌ی تصنیف قیلینگن؟» مقاله‌سیده شـمـسی‌وف تـمـانـیـدن نـشـر ایـتـیـلـگَن «مـحاکـمة اللغتین» دن قـویـیـده‌گـی کوچیرمه‌نی کیلتیره‌دی: «تورکی، دامدور، ینه تـورکـی انـدیـن دقیق‌راق دور... ا

دوره تیموریان هرات یکی از با عظمت تـریـن و درخـشان ترین دورۀ تاریخ کشور مـحـبـوب ما افغانستان محسوب میگردد که متأسفـانـه در تـاریـخ هـای رسـمـی و سـرکــاری کـمـتر مورد تـوجـه قـرار گـرفـته است. بنابر تسلط ذهنیت قبیلوی در دربار هـای گـذشـتـه مـتأسـفـانـه دورۀ تیـمـوری هـا مـورد پژوهش و بـررسـی قـرار نگرفته، امروز نیز برای روشن شدن این دوره کـمـتـر تـوجـه مـبـذول مـیـگـردد. بـجـای پـرداختن به این دوره مشـعـشـع کـه رنـسـانس شـرق مـی نـامـند بیشتر به دورۀ افسانوی آریایی می پردازیم و یا تاریخ معاصر کشور را که جز جنگ های برادرکشی برادران سدوزایی و... ا

افــغـانسـتـان نـیـنـگ شـمالی ولایتلریده استقامت قیلووچی اؤزبـیـکـلـر، باشقه خلقلر قطاری، اؤزی نینگ جوده بای و رنگ بـه رنـگ آغــزه‌کــی ایـجـادی بـیـلـن اجره‌لیـب توره‌دی. مذکور میراثـنـی تؤپله‌ش و نشر ایتیش، اؤرگه‌نیش و عامه‌لشتیریش ایشلری سؤنگی ییللر دوامیده یؤلگه قــویــیــلـه بــاشله‌ندی. ایـنـیـقـسـه، افـغـانسـتـان اؤزبـیـکـلـری خلق آغزه‌کی ایجادی نمونه‌لری نینگ «خلق دُر دانه‌لری» نامی بیلن ۱۳۵۹هـجــری و ۱۹۸۰ مـیـــلادی یـیـلـده کـابـلـده علیحده کتاب حالیده نشر ایـتـیـلـیـشی، افغانستان خلقلری نینگ ادبی- مدنی حیاتیده کتته واقعه بؤلیب قالدی... ا

ادامۀ مطلب

ولایـت سـرپـل کـه در جـنـوب جـوزجـان موقعیت دارد یـکـی از مـنـاطـق خـوش آب و هــوا در شــمــال افـغانستان مـحسوب گردیـده از نظر پیداوار زراعتی، صنایع دستی، مالداری و درین اواخر نـسـبـت کـشـف و بـهـره‌بـرداری از نفت از اهمیت بزرگ اقتـصـادی بـرخـوردار است. ولایت امروزی سرپل که نام قدیم جـوزجانـان یـا گـوزگانـان متعلق به آن است در زمان فریغونیان ایـن خـانـواده فـرهـنگ‌پرور و علم‌دوست مرکز فرمانروایی آنان بـوده شـهـرت بـزرگـی را با کتاب حدود العالم به دست آورده است. ولایـت سـرپل با نام قاری محمد عظیم عظیمی، غلام محمد خدیم، محمد مراد بلبل... ا

ادامۀ مطلب

با وجودیکه شهر هرات حملات چنگیز را تـحـمـل کـرده بـود و در لشکر کشی هـای امـیـر تـیـمـور کورگانی نیز متحمل خسارات جدی شـده بـود، در دورۀ فـرزنـدان تیمور این شهر به یکی از با اهمیت تـریـن شهـر هـای مـشرق زمـیـن تـبدیل گردیده، مرجع عـلـمـا، شـعـرا، هـنـرمـندان و فرهنگیان سراسر قلمرو تیموری محسـوب مـی گردید. شهر هرات که در مهمترین آثار تاریخی و جغرافیایی عظمت آن مورد توجه قرار گرفته است، بنابر داشتن تاریخ درخشان و بـرخـورداری از تـمـدن غـنـی با وجود حملات و لشکـرکـشـی هـای مـتـعـدد، بعد از هر شکست دوباره بزودی قد بـرافراشته و خسارات وارده را توانسته است... ا

مـولانـا جــلال الـدین مـحـمـد بـلـخـی رومـی نـیـنـگ «مثنـوی مـعنـوی» اثری جهان ادبیاتی نینگ منگو و پــارلاق اثــرلـریــدن بیری دیر. بو اثردن حالیگچه، تورلی سویه و یۉسینده‌گـی ۱۰۰ دن آرتیق تنقیدی، عامـه بـاب یـا فـکـسـیـمـیل نشرلری تورلی اۉلکـه لـرده قـیـلـیـنـگـن. نـشـرلـرنـیـنـگ اېـنـگ مـهـمـلــریــدن بــیــری شک-شـبـهـه سیز تـانـیـقـلی انگلیس مولاناشناس و مـثـنـوی شنـاس عـالـمـی «نـیـکـلسون» نینگ بیر نېچه معتبر قـۉلـیـازمـه نـی مقابله قیلیب تیارلب ۱۹۴۰-۱۹۲۴ ییللری نشر قیلگن نسخه‌سی دیر. اونـیـنـگ ایـشـی اوچـیـنچی دفترنینگ ۲۸۳۵ نـچـی بَیتیگه یېتگنیده... ا

اۉیـیـن بـله‌لرنینگ جسمی و ذهنی اولغه‌ییشی و اۉسیشی اوچـون مـهـم عـامـل دیـر. شونگه کۉره، اۉیین هر بیر بله‌نینگ طـبـیـعی حـقـی دیـر. بـلـه‌لـر ییللر و عصرلر دوامیده، نسلدن-نـسل گـه اۉیـنـه‌مـاق اوچون تورلی اۉیینلرنی کشف یا اختراع اېـتـگـنـلـر. کـتـه یاشلیلر ارقه‌لی اختراع قیلینگن یا بله‌لر بیلن اۉیـنـه‌لـه‌دیـگـن جـدا سـنـاقـلی اۉیینلرنی حسابگه آلمه‌گنده، اۉیـیـنـلـرنـیـنگ دېیرلی برچه‌سی بله‌لرنینگ اۉزلری اۉز فطری استـعـداد، تفکر و تجربه‌لری ارقه‌لی یره‌تگن و اختراع قیلگنلر. بله‌لر اۉیـیـنـلـری نینگ بیر قسمی دایمی بۉلمه‌ی، بلکه زمان اۉتیشی، تورموش شرایطی نینگ... ا

ادامۀ مطلب

عـزیـز اولـکـه‌مـیـزده اۉتـگـن اوچ دهـه مـابینیده اۉزبېک تیلی و ادبـیـاتـی و مطـبوعاتی باشقه، دری و پشتو تیل‌لردیک تورلی بـاسقـیـچ‌لـرنـی باش‌دن کېـچـیـریب کېلدی. اوشبو باسقیچ‌لر گـاهـی‌ده یـوقـاری درجـه‌ده و گـاهـی‌ده قویی درجه اولکه‌میز چـېـگـل و بـحـرانـی حـالـت‌لـریـده اۉز حرکتی‌گه دوام اېتتیریب کـیلدی. اوشبو ادبی آقیم‌لر یلغوز اولکه پایتختی کابل شهری و تـورلی ولایت‌لرده اېمَس، بلکه اولکه‌دن تشقری‌ده هم دوام تـاپـیـب اۉزبېک ضیالی‌لری مجموع‌ده اوشبو ملت‌نینگ تنیقلی یازوچـی و شـاعرلری و قلم‌کش‌لری اۉزبېک و دری تیل‌لریده و تورلی بۉلیم‌لریده اۉزلـریدن اثرلر یره‌تیب کېلدی... ا

ادامۀ مطلب

از پـنـجـاه و پـنـجـمـیـن سـالـروز تـولـد و هـفـتمین سال وفات شـخـصـیـت اجـتـماعی، فرهنگی و سیاسی کشور شادروان عـبـدالـغـفـار بیانی تجلیل بعمل آمد. در این احتفال فرهنگیان صفحات شمال کشور اعم از فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان، تـخـار، قـنـدوز و سـرپـل گـردهـم آمـده و از شخـصیت این مرد فاضل تـقـدیر بعمل آوردند. درین احتفال شاعرانی چون استاد مـحمـد امـیـن مـتـیـن انـدخویی، استاد محمد یحیی حفیظی جـوزجـانـی، استاد سیف الدین نوری، استاد اشرف عظیمی، استاد سـیـد یـحـیـی نـادری و دیـپـلـوم انـجنیر محمد ابراهیم یعقوب زاده حضور داشتند، که اینک اشعار ... ا

ادامۀ مطلب

ظـهـیـرالـدیـن مـحـمـد بـابـر (قـمری هجری ۹۳۷-۸۸۸ میلادی ۱۵۳۰-۱۴۸۳) بـویـوک دولت اربابی، اتاقلی ایجادکار، متصوف، تـاریـخـچـی و اوزبـیـک ادبـیـاتـی تـاریـخـی‌ده انـسـکـلـوپیدیک شـخـصـیـت. دیمک، بابر حقیده سوز یوریتیش‌ده اونینگ ایکّی خـیـل سیماسینی نظرده توتیش کیره‌ک: بیرینچی؛ بابر دولت اربـابـی و بویوک پادشاه صفتی‌ده. ایکّینچی؛ بابر بیر ایجادکار، شاعـر و تاریخچی صفتی‌ده. بابر جهان مدنیتی خزینه‌سی‌گه کیـنـگ حـصـه قـوشـگـن سـیـاستـمدار و ایجادکار دیر. اونینگ شخـصـیـتـی سـیـر قیـرّه‌لـی بـولـگـنی اوچون، بو حق‌ده سوز یـوریـتـیـش قـیـیـن... ا

ادامۀ مطلب