وضعیت هنری و ادبی هرات در دورۀ تیموریان
در بارۀ ما
website counter
تصاویر پانزدهمین سالروز وفات شادروان بیانی
رمضان مبارک
صفحۀ یوتوب ما
صفحۀ فیس بوک ما

اوزبیک تیلی سوزلیگی، نورالله آلتای

بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی یوتوب

بنیاد بیانی در فیس بوک

استاد ملا تاج محمد سرپلی در یوتوب

استاد ملا تاج محمد سرپلی در فیس بوک

قرآن شریف، اوزبیکی ترجمه بیلن

قرآن شریف، مکمل

قرآن الکریم با ترجمه به چند زبان

اوزبیک تیلیده دینی موعظه‌لر

محبوب القلوب، تربیتی و تفریحی

تصّوف و انسان، شرعی جوزجانی

استاد قاری محمد عظیم عظیمی

انجمن فرهنگی نوایی، ناروی

لغت نامۀ بزرگ دهخدا

تیل و ادبیات، ایشانچ

اوزبیک تیلی، ذکر الله ایشانچ

کونگیل کوزگوسی، فرشته بیگم

موج نور، فرشته بیگم ضیایی

بابر ایزیدن، محمد حلیم یارقین

بابر ایزیدن، دکتور شفیقه یارقین

تورکستان اوغلان لری

اوزبیکی شعرلر، امان الله قویاش

اوزبیکچه شعرلر توپلمی

اوزبیگیم، داکتر فاریابی

یورتداش، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی

مونس، آیدین خیری

که پلک، عنایت الله فرهمند

دُر دانه لر، دکتور فیض الله ایماق

یاشلر، اجتماعی و فرهنگی

فاریاب زمین، دولتی فاریابی

توران، آلپ تیمور تورانی

اوزاق یــولــلار، ادبی و فرهنگی

افغانستان تورکلری فدراسیونی

جنوبی تورکستان، اجتماعی

اوزتورک دریچه‌سی

بابر فرهنگی و کلتوری انجمنی

آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی

حیات پنجره سیدن، فضل احمد بورگیت

آلتین کَمَلـَک، عبدالله تاشقین

کوموش، کنشکا تورکستانی

سوز، محمد عالم کوهکن

بیلگی هفته‌لیگی

سوز گلشنی، هوشنگ پیگیر

آلتین یپراقلر، محمد کاظم امینی

چیچک لر محضری، ابوالخیرخیری

آق قَیین، نور الله آلتای

ییگیت، اجتماعی و فرهنگی

ایچک اوزر کولگو، اجتماعی

تیگیرمانچی، اسد الله آسیابان

ساغینچ، عارفه امینی

اوزبیک خلق مقال لری

قویاش بیراغی، جمشید ثبات

کونگول یاره‌سی، معصومی

قیزیل قلمپیر، تنقیدی فکرلر

گونش، فرهنگی و اجتماعی

ینگی لیک لر، حفیظ الله فیاض

عـزیـز فـاریـابـلی

فرهنگ ترکمنی راسخ ، آنلاین

نیسایا، شعر و ادب فاریاب

کورش، فرهنگ و اجتماع

آنه یورتیم، فرهنگی و ادبی

شعر و ادب تورکستان

باغبوستان، افغانستان ترکمنلری

آلقیش، تورکچه ادبی و کلتوری

نور قویاش، فرهنگی و اجتماعی

باقیش، همایون خیری

اوزبیگیم، زهره کارگر

تانگ ییلی، آی نور خیری

افعانستان تورک اوقوچیلریمیز

کــــوکـــلـــــم، ثــــنــا

اجتماعی و فرهنگی، فیض الله قرداش

ارمغان، دکتور منان تاشقین

خیال کوله‌گه‌سی، عالم لبیب

داستان لر، قادر مراد

بی بی سی اوزبیکی

جیحون، افغانستان ترکمنلری

افغانستان، دکتور همت فاریابی

تی ری تی افغانستان اوزبیکی

وطنداش نشریه‌سی

ممتاز فیلسوف لر حکمت لری

ضیا ایسته‌گن قلب لر اوچون

انجمن اجتماعی علی سینا

آق گل، سحر نور

آچون، زهرا ایشانچ

صبر درختی، سیوینچ

عروض، زهره کارگر

آلاله های پر پر، داکتر تورانی

تورک اوغلی، ادبی و فرهنگی

اورته آسیا، اجتماعی و مدنی

نشرات تورکان افغانستان

استاد خلیل الله خلیلی

استاد الحاج ایرگش اوچقون

نادر، شعر و ادب

میر حسین مهدوی

رهانه، سخیداد هاتف

الف لام میم، فاطمه روشن

شعر نو، داکتر سمیع حامد

کابل پرس، افغانستان پرس

محیط خیال، رسول راسخ

دوای قلب زخمی، داکتر یلقم

کانون فرهنگی ناصر خسرو بلخی

ابزار های ضروری برای سایت و وبلاگ

کانون فرهنگی میرزا اولوغ بیگ

آپلود تصویر ایمگور

کلیک‌ کنید و فارسی بنویسید

ستاره ها، محمد هارون صدری

الماس تلویزیونی، افغانستان

چادری، دریچۀ قدرت

آلتین فلم، اوزبیکلرنینگ افتخاری

محتشم یوز ییل سریالی

مجموعۀ گل، عبدالله کارگر

تلویزیون های افغانستان آنلاین

من شهر ساعات، بیلمیرم

گلزمین وفا، اشعار سید محمد دروگر

آیدین مالمو مدنی نهادی

باله لر، آیدین مالمو مدنی نهادی

ستار تورک تلویزیونی آنلاین

امیر علیشیر نوایی، مکمل اثرلری

قالب های وبلاگ وطن

قطغنی سایتی، رحیمی

اوز فکر انترنیت صحیفه‌سی

تارنمای پرتو نادری

کاریکاتورها، راهکار مدیریت

کتابخانۀ دیجیتالی افغانستان

بویوک تورکستان، حمید اوغلی

برگردان الفبای کریل به الفبای عربی

دروس نارویژی رایگان

مرکز معلومات سی وو

دروس اجتماعی نارویژی

تورکچه آتلر و تورک تاریخ تدقیقاتی

تمرینات آموزش زبان نارویژی

بازی های عامیانۀ اوزبیکان جوزجان

پیوند های مهم

با وجودیکه شهر هرات حملات چنگیز را تحمل کرده بود و در لشکر کشی های امیر تیمور کورگانی نیز متحمل خسارات جدی شده بود، در دورۀ فرزندان تیمور این شهر به یکی از با اهمیت ترین شهر های مشرق زمین تبدیل گردیده، مرجع علما، شعرا، هنرمندان و فرهنگیان سراسر قلمرو تیموری محسوب می گردید. شهر هرات که در مهمترین آثار تاریخی و جغرافیایی عظمت آن مورد توجه قرار گرفته است، بنابر داشتن تاریخ درخشان و برخورداری از تمدن غنی با وجود حملات و لشکرکشی های متعدد، بعد از هر شکست دوباره بزودی قد برافراشته و خسارات وارده را توانسته است جبران نماید.

در دورۀ تیموریان هرات نیز خصوصیت فرهنگپروری مردم هرات و موقعیت این شهر باعث گردید تا تمدن تیموری درین شهر اساس گذاشته شود و شهر هرات در زمرۀ بزرگترین، زیباترین و معمورترین شهر های آن زمان محسوب گردد.

قزوینی در نزهت القلوب؛ هرات در عصر تیموریان را دارای دوازده هزار دکان، سه صد و چهل و هشت هزار خانه و سه صد و پنجاه مدرسه و خانقاه معرفی می کند.

شهرت هرات بر علاوۀ عمارات، دکان ها، سرای ها، حمام ها و تجارتخانه ها از نظر فرهنگی، علمی و هنری نیز در این دوره به اوج خود رسیده بود.

سنت جمع آوری پیشه وران، هنرمندان و علما توسط تیمور و ارج گذاری به علم و هنر، به فرزندانش نیز به میراث رسید. میرزا شاهرخ، بایسنغر میرزا، سلطان حسین میرزا بایقرا و اولوغ بیگ و همچنان وزیر دانشمند بایقرا، امیر علیشیر نوایی شخصیت های فرهیخته یی بودند که قدر و منزلت هنر و علم را عمیقاً درک می کردند و خود در یکی از رشته های هنری و علمی دسترسی داشتند.

سلطان حسین میرزا بایقرا که خود به دری و عربی شعر می گفت، مسلماً از ظرفیت عالی هنری برخوردار بود. تصادفی نیست که این شاه علمپرور به مولانا جامی ارادت خاص داشت و هنگام ورود جامی به دربار، او از تخت فرود می آمد و شاعر را در کنار خود جا می داد.

امیر علیشیر نوایی این عالم بزرگوار و شاعر ذواللسانین در عین حال خطاط و موسیقی دان برجستۀ عصر خود بود. در دربار چنین شاهان و وزیران طبیعیست که هنر و ادب رشد می کند و هنرمند عالم از قدر و منزلت درخور شان برخوردار می گردد.

در عرصۀ معماری، خطاطی، منیاتوری، هنر کتاب سازی، تاریخ نگاری، موسیقی و تصوف جریان های نیرومندی هستی یافت و مدت ها ادامه داشت. شاهان تیموری مدارس، خانگاه ها و کتابخانه ها را صمیمانه یاری می رسانیدند و دانشمندان را تشویق مادی و معنوی می کردند. در مدارس آن زمان دانشمندانی همچون مولانا سعدالدین تفتازانی، قطب الدین چشتی، محمد ترمذی هروی، حافظ ابرو، معین الدین محمد واهی، مولانا حسین واعظ کاشفی، مولانا عبد الرحمن جامی تدریس می کردند.

در عرصۀ علوم ریاضی، حکمت، نجوم و طب نیز محیط فرهنگی هرات دانشمندان عالیقدری چون میر تاض، شرف الدین آملی، نظام الدین احمد جیلانی، کاشفی، مولانا قاسم، خواجه نعمت، غیاث الدین محمد، مولانا بهلول، درویش علی طبیب، قطب الدین نسفی و ده ها دانشمند دیگر را تربیت نموده است.

تصوف در دورۀ تیموریان نیز برخلاف دوره های پیشین روحیۀ سازنده گی و پویا داشته، خواجه بهاو الدین محمد با شعار خلوت در انجمن و سفر در وطن، تصوف را با مردم در آمیخت و در خدمت بالنده گی اجتماع قرار داد. جامی خلیفه طریقه نقشبندیه در هرات آن زمان بوده، سلطان حسین بایقرا، ابوسعید و امیر علیشیر نوایی در زمرۀ ارادتمندان او بودند.

کتاب و کتابخانه در دورۀ تیموریان از چنان اهمیت بزرگی برخوردار بودند که در مورد اهمیت آن می توان جداگانه بحث کرد. در کتابخانه سلطنتی که میرک نقاش و بعد تر کمال الدین بهزاد آن را اداره می کردند، نقاشان و تذهیب کاران زیادی به خلاقیت هنری می پرداختند. در کتابخانه امیر علیشر نوایی نیز چنین جریانی وجود داشت. از آثار هنری این دوره که متاسفانه استعمارگران از کشور بیرون کرده اند، بیشتر از ۲۵۰۰ مجموعه هنری در موزیم های جهان موجود است که صرف ۴۰_۵۰ مجموعه چاب گردیده است.

در عرصۀ موسیقی رساله های ارزشمندی توسط جامی، بنایی، میرتاض و بیانی آفریده شده است.

هنر نقاشی در دورۀ تیموریان از چنان عظمت و جایگاهی برخوردار است که می توان ادعا کرد که نه قبل از این دوره و نه بعد از دورۀ تیموریان از چنین جایگاهی برخوردار شده است.

آثار نقاشی میرک نقاش، مولانا حاجی محمد، قاسم علی هروی و مخصوصاً استاد کمال الدین بهزاد در اوج کمال قرار داشته از افتخارات جاودانۀ دورۀ تیموریان محسوب می گردد.

کمال الدین بهزاد که در محیط فرهنگی هرات تربیت شد، نوآوری و خلاقیت های خود را در ریزه کاری ها، دقت در خطوط، استفاده از رنگ های زرد، فیروزه یی، لاجوردی و سبز، تغییر چهره ها از چینی به خراسانی و مطابقت تصویر با واقعیت مدارچی را طی کرد که مکاتب هنری در تبریز، بخارا، سمرقند، هند و استانبول را کاملاً دگرگون ساخت. هنر منیاتوری هرات که از ابتکارات استاد بهزاد محسوب می گردد تا امروز نیز در کشور ما پیروان فراوانی داشته، استاد سعید مشعل هروی برجسته ترین نماینده این مکتب در روزگاران ماست.

شعر و ادب که در ماورألنهر، خراسان و آذربایجان مراحل بالنده گی را طی می کرد در هرات تحت حمایت شاهرخ و شاهان بعدتر از وی قرار گرفت. دوران شاهرخ رشد و شگوفایی ادبیات، عهد سلطان حسین بایقرا دوران کمال ادبی هرات محسوب می گردد. مولانا جامی و امیر علیشیر نوایی سکانداران شعر و ادب، مرکزیت را از ماورألنهر و دیگر نقاط به هرات متمرکز کردند. مولانا جامی، امیر علیشیر نوایی، مولانا لطفی، بنایی، آصفی، هاتفی، هلالی و سهیلی از راهیان برجستۀ این کاروان بودند. سلطان حسین بایقرا خود شعر می گفت و با شاعران به رفابت می پرداخت.

با توجه به دستآورد های عظیم هنری و فرهنگی، می توان متذکر شد که تیموریان بزرگترین مشوق هنر و فرهنگ در تاریخ کشور ما بوده بعد از دورۀ غزنویان این دوره درخشان ترین و مشعشع ترین دورۀ شگوفایی علم، هنر و فرهنگ محسوب می گردد. بایست میراث هنری و فرهنگی دورۀ تیموریان را ارج گذاشت و نسل های امروز و فردای کشور را با این میراث ارجمند تاریخ کشور آشنا ساخت. علیرغم گسست اسفباری که بنابر تسلط حاکمیت قبیلوی در این عرصه صورت گرفته و امروز نیز سیطره جهالت، بی سوادی و تعصب کور قومی و قبیلوی مانع رشد و شگوفایی در همه عرصه ها گردیده است، بایست زمینۀ تداوم انکشاف فرهنگ و هنر اصیل کشور را که مسلماً فرهنگ و هنر تیموریان بخش عظیم و مهم آنرا تشکیل می دهد مساعد ساخت و نسل جوان کشور را از فرهنگ جنگ به فرهنگ خلاقیت هنری و علمی کشانید. بجای اشاعۀ تعصب مذهبی، قومی و قبیلوی که متاسفانه حتی در مراکز دانشگاهی ما نیز رخنه کرده است، لازم است عشق به علم، دانش و هنر را ترویج دهیم و نسل جوان را با تاریخ واقعی کشور شان آشنا سازیم تا آنان بدانند که در تاریخ پر از فراز و نشیب کشور شان تنها جنگ و بربادی و خانه جنگی ها مسلط نبوده، بلکه دوره های درخشان شگوفایی علم، هنر، ادب و فرهنگ نیز وجود داشته که مایۀ افتخار و مباهات نسل امروز و فردای کشور محسوب می گردد و همه باشنده گان کشور به این افتخارات شریک اند.

نگارنده: محمدالله وطندوست

 

در یک روز خزانی در حالیکه هنوز علایم زمستان مشاهده نمی شد و هوا نسبتاً معتدل بود، در کوچه کهلک شبرغان دو پاکستانی با یک همکار افغانی خود منزل مولوی عالیقدر شهر را جستجو میکردند. رهگذران با آنکه همه او را می شناختند از شناخت خود انکار می کردند و هیچ کسی حاضر نبود منزل او را نشان دهد. طالبان پاکستانی که حتی پشتو را نیز خوب بلد نبودند، با زبان نیمه اردو و نیمه پشتو همکار افغان خود را مورد سرزنش قرار می دادند که چرا به دریافت منزل شخصی که شهرۀ شهر است، موفق نمی شود. بلاخره بعد از ساعاتی سرگردانی طفل ده- دوازده ساله یی منزل و مسجد وی را نشانی گفت و طالبان موتر خود را بدانسو راندند و مولوی را از خانه بیرون کردند و در موتر نشاندند. مولوی که هیچگاه منتظر چنین برخورد نبود و هفته یی قبل با حاکم طالبان صحبت نموده و از جانب حاکم اطمینان حاصل نموده بود که هیچ کسی به وی مزاحمت نخواهد کرد، با اطمینان به حرف های حاکم با غالمغال به راکبین موتر توضیح می داد که وی عالم دین و همچون آنان طالب العلم است و ده ها و صد ها طالب را تربیه نموده است. حتماً در مورد وی اشتباهی رخ داده است. طالبان مؤظف وی را به سکوت دعوت میکردند و هراس داشتند که مبادا رهگذران و اهل شهر به طرفداری وی به حرکتی دست یازند و مطلق الغانی طالبی را خدشه دار سازند.

شـبـرغـان در صـد سـال اخیر نام کتابیست کـه اسـتـاد مـحـمد عمر الــیــم بیات چهرۀ شـنـاخـتـه شـدۀ فـرهـنـگـی و اجـتـمـاعی جـوزجـان در سن کهولت به رشته تحریر در آورده و بـه عـلاقــمــنـدان تــقــدیـم داشتـه است. بـخـش اول کـتــاب کــه شـامل ۱۲۷ صـفـحـه اسـت، بـا نـگاۀ مختصر به گذشتۀ تــاریــخـی شـبـرغـان آغـاز شــده، اوضــاع طـبـیـعـی، وجـه تسمیه و علت ایجاد شهر شـبـرغان را مورد بحث قرار داده است. بالا حـصـار و شـهـر کـهنه، وجه تسمیه بعضی قـریــه هـا، عـمـارات دولـتی و عامه، پیشه هــای مــردم، تـجـارت، مـعـارف و تحصیلات عـالــی، الـسـنـه و مـلـیـت هـــا در شــهـر شـبـرغـان، مـوسسات نـفت و گاز، آثار طلا تـپـه، وسایل اطلاعـات جـمـعـی و مـدارس دیـنی شـهـر شـبـرغـان عـناوین جالبیست کـه خـوانـنـده را بـا ایـن شهـر عمـیـقاً آشنا میسازد... ا

امـیـر تـیـمـور کـورگـان کـه بـه امیر تیمور صاحبـقـران نـیـز شهـرت دارد، بیشـترین قسمت عمر خـود را در فتوحات و لشکر کشی ها سپری کرد و با برچیدن بساط مـلـوک الـطـوایـفـی امپراطوری بزرگی را پی ریــزی کـرد کــه از شــرق تــا غــرب قــلــمــروش اگــر طـفـل ده ساله یی با کـیـسه پـر از زر سـفر می کرد کسی را یــارای نـظـر بـد بـه آن طـفل و کیسه زر میـسر نـبـود. امـیر تیمور کورگان با وجود مـصـروفیت در لشکر کشی و فتوحات از عـلـم و دانـش بـی بـهـره نـبـود و عـلما، دانـشـمندان و هنرمندان را مورد حمایت قرار می داد. او بزرگترین عالم دین زمان خــود بـود و قــرآن کـریــــم را از حـــفــظ مـیـدانست و به قولی از آیت آخر تا آیت اول نیز میتوانست قرائت کند. ا

مـرگ، ایـن هــیـولای بــی آرزم، شــب و روز وظـــیـفـه دارد تـا انـسـان هـــا را بـــا انـــدوه جــانـگذار مواجه سازد و بهتـریـن هــا را بـه دیــار نـیـسـتـی بکشاند. مرگ ایـن هـیـولای بـی آرزم، بــدون تـشخیص خـورد و بــزرگ، پیر و جـوان، خـوب و بـد، وارسـتـــه و زبــون بـا دشـنـه بران رشته حیات انسا ن ها را بدون وقفه و به بهانه هــای واهـی و گـاهـی بـــدون بـــهــانـه قــطــع مـی نماید. مرگ این هیولای بی آرزم از هــمــان اولــیـن لـحـظـه پـیدایش حـیـات، بـا حیــات دشـمـنـی می ورزد و هـر لـحـظـه در کمین است تا حیات را به ممـات تبدیل نماید. مرگ این هیولای بی آرزم، هـمـه مــوجــودات هـسـتـی را بـه تـمـکین وا داشته است و همه موجودات حـیـه اعـم از نــبـات و حیـوان بـی چون و چـرا بــه فـرمـان او تسـلـیـم انـد. انـسان نـیـز عـلـیـرغـم نـا رضــایتی نمی تواند با هـیولای مرگ مقابله نماید و ناگزیر است در بـرابـر چنین نیروی قهار تمکین نماید و تـسـلـیـم گـردد. مـا نـیـز نـا گـزیریم مرگ عـزیـزان مان را نا باوارانه بپذیریم و نظاره گر افـول سـتـاره هـای... ا

چــنـدی قـبـل ضــمـن بــازدیــد از کشور فـرصـت میسر شد تا در شهر باستانی هـرات نـیـز تـوقـفـی داشـتـه بـاشم و با چــهــره ایـن شـهـر از نــزدیـــک آشــنـا گــــردم. شـهــر بــاســتــانـی هرات که زمـــانـــی بـا خـیابان های منظم ریگی، درخــتــان کــنــار خیــابــان هـا و جـویبار های ممــلــو از آب جـلـب تــوجـــه مـی کـرد و آثــار تــاریــخــی و زیــارتــگــاه ها در خــارج شهــر مســـافــران را بـه خود مـی کــشانــد، امـروز بــکـــلــی چـهـره عــوض نـمــوده و بــه یــک شـهـر کاملاً جـدیــد تـبـدیــل شـده اسـت. مسافری کــه ده، بـیـست ســال قــبــل شـهــــر را دیده است... ا