اینگ قدیمگی دولتلر و اولرده گی اجتماعی و فرهنگی حیات
در بارۀ ما
website counter
تصاویر پانزدهمین سالروز وفات شادروان بیانی
رمضان مبارک
صفحۀ یوتوب ما
صفحۀ فیس بوک ما

اوزبیک تیلی سوزلیگی، نورالله آلتای

بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی یوتوب

بنیاد بیانی در فیس بوک

استاد ملا تاج محمد سرپلی در یوتوب

استاد ملا تاج محمد سرپلی در فیس بوک

قرآن شریف، اوزبیکی ترجمه بیلن

قرآن شریف، مکمل

قرآن الکریم با ترجمه به چند زبان

اوزبیک تیلیده دینی موعظه‌لر

محبوب القلوب، تربیتی و تفریحی

تصّوف و انسان، شرعی جوزجانی

استاد قاری محمد عظیم عظیمی

انجمن فرهنگی نوایی، ناروی

لغت نامۀ بزرگ دهخدا

تیل و ادبیات، ایشانچ

اوزبیک تیلی، ذکر الله ایشانچ

کونگیل کوزگوسی، فرشته بیگم

موج نور، فرشته بیگم ضیایی

بابر ایزیدن، محمد حلیم یارقین

بابر ایزیدن، دکتور شفیقه یارقین

تورکستان اوغلان لری

اوزبیکی شعرلر، امان الله قویاش

اوزبیکچه شعرلر توپلمی

اوزبیگیم، داکتر فاریابی

یورتداش، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی

مونس، آیدین خیری

که پلک، عنایت الله فرهمند

دُر دانه لر، دکتور فیض الله ایماق

یاشلر، اجتماعی و فرهنگی

فاریاب زمین، دولتی فاریابی

توران، آلپ تیمور تورانی

اوزاق یــولــلار، ادبی و فرهنگی

افغانستان تورکلری فدراسیونی

جنوبی تورکستان، اجتماعی

اوزتورک دریچه‌سی

بابر فرهنگی و کلتوری انجمنی

آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی

حیات پنجره سیدن، فضل احمد بورگیت

آلتین کَمَلـَک، عبدالله تاشقین

کوموش، کنشکا تورکستانی

سوز، محمد عالم کوهکن

بیلگی هفته‌لیگی

سوز گلشنی، هوشنگ پیگیر

آلتین یپراقلر، محمد کاظم امینی

چیچک لر محضری، ابوالخیرخیری

آق قَیین، نور الله آلتای

ییگیت، اجتماعی و فرهنگی

ایچک اوزر کولگو، اجتماعی

تیگیرمانچی، اسد الله آسیابان

ساغینچ، عارفه امینی

اوزبیک خلق مقال لری

قویاش بیراغی، جمشید ثبات

کونگول یاره‌سی، معصومی

قیزیل قلمپیر، تنقیدی فکرلر

گونش، فرهنگی و اجتماعی

ینگی لیک لر، حفیظ الله فیاض

عـزیـز فـاریـابـلی

فرهنگ ترکمنی راسخ ، آنلاین

نیسایا، شعر و ادب فاریاب

کورش، فرهنگ و اجتماع

آنه یورتیم، فرهنگی و ادبی

شعر و ادب تورکستان

باغبوستان، افغانستان ترکمنلری

آلقیش، تورکچه ادبی و کلتوری

نور قویاش، فرهنگی و اجتماعی

باقیش، همایون خیری

اوزبیگیم، زهره کارگر

تانگ ییلی، آی نور خیری

افعانستان تورک اوقوچیلریمیز

کــــوکـــلـــــم، ثــــنــا

اجتماعی و فرهنگی، فیض الله قرداش

ارمغان، دکتور منان تاشقین

خیال کوله‌گه‌سی، عالم لبیب

داستان لر، قادر مراد

بی بی سی اوزبیکی

جیحون، افغانستان ترکمنلری

افغانستان، دکتور همت فاریابی

تی ری تی افغانستان اوزبیکی

وطنداش نشریه‌سی

ممتاز فیلسوف لر حکمت لری

ضیا ایسته‌گن قلب لر اوچون

انجمن اجتماعی علی سینا

آق گل، سحر نور

آچون، زهرا ایشانچ

صبر درختی، سیوینچ

عروض، زهره کارگر

آلاله های پر پر، داکتر تورانی

تورک اوغلی، ادبی و فرهنگی

اورته آسیا، اجتماعی و مدنی

نشرات تورکان افغانستان

استاد خلیل الله خلیلی

پیوند های مهم

اورتــه عـصـرنـیـنـگ آخـرلـریدن باشله‌ب حاضرگی کونگه قدر «اویستا» معلومات‌لری (ولایت‌لرنینگ اریاشیانه بـوییچه بیرله‌شیشی) گیرادوت و گیکتی اثرلری «کتته خوارزم»، شونینگ‌دیک، کتیسی‌نینگ قدیمی باختریا پـادشـاه‌لـیـگـی حـقـیـده‌گـی معلومات‌لری و نهایت ارخیالوژیگ تدقیقات‌لر نتیجه‌لری اورته آسیاده ایلک دولت اویـوشـمـه‌لـری‌نـیـنـگ پـیـدا بـولـیـشـی معمالرینی اورگه‌نیش اوچون اساس بولگن بولیشی‌گه قره‌مَس‌دن، قدیـمگی دولت‌لر حدودلری، شکل‌لری، باشقرو تیظیمی و سنه‌سی بیلن باغلیق بولگن موضوع‌لرنینگ ایریم یونه‌لیش‌لری همان علمی بحث‌لرگه سبب بولماقده. اجتماعی- اقتصادی احوال‌نی تحلیل قیلیش شونی کورسه‌ته‌دی که، میلاددن اول، بیرینچی مینگ ییل‌لیک‌نینگ باشلری‌گه کیلیب، اورته آسیانینگ نسبتاً رواجلنگن حدودلریده ایلک دولت اویوشمه‌لری پیدا بوله‌باشله‌یدی.

میلاددن اول 8-9 نچی عصرلرگه کیلیب، باختریا (جنوبی اوزبیکستان، جنوبی تاجیکستان، شمالی افغانستان) حدودلری‌ده حربی اهمیت‌گه ایگه بولگن سیاسی بیرلشمه‌لر تشکیل تاپه‌دی. اوشه دورده مرغیانه و سغدیانه قدیمگی باختریانینگ ایریم قِسم‌لری بولگن‌لیگی حقیده تورلی معلومات‌لر بار. باختریا شرقده‌گی اینگ مهم حربی و اقتصادی مرکزلردن بیری بولیب، اهالی‌نینگ، قدرت‌لی شهرلر و قلعه‌لرنینگ کوپ‌لیگی، طبعی خام اشیاگه بای‌لیگی، مهم مرکزی سودا یول‌لری چارراه‌سیده جایلشگن‌لیگی، هنرمندچی‌لیک‌نینگ رونقی شونده‌ی دلالت بیره‌دی.

سونگی ییل‌لرده آلیب باریلگن تدقیقات‌لر «کتته خوارزم»، «قدیمگی خوارزم» مسئله‌لریگه بیرمونچه انیق‌لیک‌لر کیریته‌دی. ارخیالوژیک تدقیقات‌لر نتیجه‌لریگه کوره، خوارزم توپراغی‌ده میلاددن اول.7-8 نچی عصرلرگه عاید پخسه یا که خام خِشت توره‌ر جای‌لر انیقله‌نمه‌گن (توره‌ر جای‌لر یَریم ییر توله‌لردن عبارت). قدیمگی خوارزم دولتی میلاددن اول. 6 نچی عصر ده آمو دریانینگ اورته آقیمی قِسمی‌دن آرال‌گه یقین بولگن ییرلرده وجودگه کیلگن. باختریا و خوارزم دولتی‌نینگ حدودی چیگره‌لری اورته آمو دریا آقیمی‌ده‌گی ییرلر آرقه‌لی اوتگن. خوارزم‌نینگ ایریک سوغاریش انشأت‌لری میلاددن اول. 5-6 نچی عصرلرگه عاید دیر. اولکه‌ده بو دورلر گه عاید کوپ‌گینه شهر و قشلاق‌لر خرابه‌لری آچیب اورگه‌نیلگن. اولرده‌گی تاپیلمه‌لر، منزلگاه‌لر، خام خِشت و پخسه‌دن قد کوته‌رگن بولیب، اهالی دهقانچی‌لیک و چارواچی‌لیک شغله‌نگن. شهرلرده هنرمندچی‌لیک رواجلنگن.

قدیمگی سغدیانه، زرافشان و قشقه دریا واحه‌لریده جای‌لشگن بولیب، جنوبی- شرق‌ده باختریا، شمالی غرب‌ده خوارزم بیلن چیگره‌داش بولگن. سغدیانه حقیده «اویستا»، هخامنی‌لر دوری، میخت یازولری و یونان-ریم تاریخچی‌لری معلومات‌لر بیره‌دی‌لر. قشقه دریاده‌گی بیر قطار توره‌ر جای‌لر و اوی- قورغان‌لر قالدیق‌لری میلاددن اول 8-9 نچی عصرلرگه عاید دیر. سغدیانه‌ده افرآسیاب، یرقورغان، اوزونقیر کبی ییریک شهر مرکزلری همده قوشنی ولایت‌لر و دولت‌لر بیلن اوز ارا اقتصادی و مدنی علاقه‌لر رواجله‌ندی.

اوزبیکستان حدودلریده‌گی اینگ قدیمگی دولت‌لر حقیده زردشتی‌لرنینگ مقدس دینی کتابی «اویستا»، هخامنی‌لرنینگ میخت یازولری (بیخیستون، نقش رستم، سوزه، پیرسیپال) یونان- ریم تاریخچی‌لری‌نینگ (گیرادوت، گیکتی، کورسئی روف، ارین، ستره‌بان و باشقه‌لر) معلومات‌لر بیره‌دی. سونگی ییل‌لرده قدیمگی باختریا، سغدیانه و خوارزم حدودلریده آلیب باریلگن ارخیالوژیک تدقیقات‌لر کوپ حال‌لرده یازمه منبع‌لر معلومات‌لرنی تصدیقله‌یدی.

میلاددن اول 559 ییل‌ده ایران‌ده پادشاه ایککینچی کیر، هخامنی‌لر دولتی‌گه اساس ساله‌دی. میلاددن اول 545-540 ییل‌لرگه کیلیب هخامنی پادشاه‌لری اورته آسیاده‌گی پرفیه، مرغیانه، باختریا، سغدیانه کبی ولایت‌لر و کوچمنچی قبیله‌لر اوستیدن اوز حکمرانلیکلرینی اورنه‌تدی‌لر. اورته آسیا خلق‌لری باسقینچی‌لرگه قرشی مردانه‌وار کوره‌ش آلیب باره‌دی‌لر. خصوصاً، کوچمنچی ماسگیت قبیله‌لری هخامنی‌لرنینگ کتته قوشنی‌لرینی تار-مار ایته‌دی‌لر (میلاددن اول 530 ییل) بو جنگ‌ده فارس پادشاه‌سی ایککینچی کبیر هم هلاک بولدی. شونینگ‌دیک، میلاددن اول 522 و 519-518 ییللرده مرغیانه‌ده همده سکلر اولکه‌سیده فارس‌لرگه قرشی قوزغلان‌لر کوته‌ریلدی.

بو دورده قدیمگی باختریا اهالی‌سی‌نینگ اساسی مشغولاتی دهقانچی‌لیک ایدی. قلعۀ میر، کوچوک تیپه، قیزیل تیپه، قیزیلچه، بندی‌خان کبی میلاددن اول 4-6 نچی عصر یادگارلیک‌لریدن کوپ‌لب محنت قورال‌لری تاپیلگن. دهقانچی‌لیک صنعتی سوغاریش‌گه اساس‌لنگن. بو حدودلرده اوندن تشقری چارواچی‌لیک، کلالچی‌لیک، تیمیرچی‌لیک و بدیعی هنرمندچی‌لیک (آمو دریا خزینه‌سی) هم رواجله‌نه‌دی.

میلاددن اول 4-6 نچی عصرلرده سغدیانه‌ده کوپ‌لب شهر و قشلاق‌لر بولیب، اولر فارس پادشاه‌لریگه کتته-کتته سالیق‌لر توله‌ب تورگه‌نلر. خصوصاً، بو دورگه عاید اوزونقیر، ییر قورغان، افرآسیاب، قورغانچه، کوک تیپه کبی 50 دن زیاد یادگارلیک‌لر اورگه‌نیلگن. بو حدودلردن تاپیلگن کوپ‌گینه تاپیلمه‌لر اهالی‌نینگ دهقانچی‌لیک، چارواچی‌لیک و هنرمندچی‌لیک بیلن شغلله‌نگنی‌دن دلالت بیره‌دی. شونینگ‌دیک، سودا- ساتیق و اوز ارا علاقه‌لر هم انچه رواجله‌نه‌دی.

بو دورده خوارزم حدودیده هم ییریک- ییریک منزلگاه‌لر موجود ایدی. قشلاق‌لرده دهقانچی‌لیک، شهرلرده ایسه هنرمندچی‌لیک رواجله‌نگن ایدی. جانباز قلعه، کوزه لیقیر، توپراق قلعه کبی‌لر مدنی مرکزلر حسابله‌نگن. اوزبیکستان‌ده‌گی اینگ قدیمگی محلی یازو نمونه‌لری هم خوارزم حدودلریدن (توپراق قلعه، میلاددن اول 4 نچی عصر) تاپیلگن. میلاددن اول 329 نچی ییلی‌گه کیلیب، مقدونیه‌لیک اسکندرنینگ اورته آسیاگه یوریش‌لری باشله‌نگه‌ندی. اسکندر قوشنی‌لری سغدیانه و اوستوراشنه ییرلریده جوده قتتیق قرشی‌لیک‌که دوچ کیلدی. جنگ‌لرده اسکندرنینگ اوزی هم بیر نیچه مرتبه یره‌دار بولدی. میلاددن اول 329-327 ییل‌لر دوامی‌ده محلی سغدی اهالیسی، سپیتمن باشچی‌لیگی‌ده یونان- مقدون باسقینچی‌لری‌گه قرشی کوره‌ش آلیب باریب، اولرگه جوده کتته تلفات ایتکه‌زدی. اسکندر قوشنی‌لری هیچ قچان سغدیانه‌ده‌گی‌دیک قرشی‌لیک‌که اوچره‌مه‌گن ایدی.

میلاددن اول 323 ییل‌ده مقدونیه‌لیک اسکندر وفات ایتگنی‌دن سونگ اورته آسیا ییرلری سلواک حکمرانلیگی آستی‌گه اوته‌دی (میلاددن اول 306 ییل). سلواکی‌لردن بولگن انتیوخ بیر، دوریده (میلاددن اول، 280-261 ییل) اورته آسیا ولایت‌لریده تینچ حیات باشله‌نیب، قشلاق خوجه‌لیگی، هنرمندچی‌لیک، سودا-ساتیق انچه گینه رواجله‌نه‌دی. اورته آسیا ییرلری سلواکی‌لر دولتی‌نینگ مهم قِسمی بولیب، حربی-ستراتیژیک و اقتصادی اهمیت‌گه ایگه ایدی. اورته آسیا ولایت‌لری‌نینگ سلواکی‌لر دولتی ترکیبی‌گه کیرگن دوری یونان-مقدون یوریش‌لری پیتی‌ده ویران بولگن ایشلَب چیقاروچی کوچلرنینگ و باختریالیک‌لر، سغدی‌لر همده پفیه‌لیکلرنینگ باسقینچی‌لریگه قرشی کوره‌ش‌ده بیرله‌شو دوری بولدی.

میلاددن اول 3 نچی عصرنینگ اورته‌لریگه کیلیب، سلواکی‌لر دولتی‌ده تخت اوچون اوز ارا کوره‌ش‌لر اوج آلیب کیتدی. نتیجه‌ده دست‌لب پرفیه، کیین ایسه یونان- باختریا دولت‌لری سلواکی‌لردن اجره‌لیب چیقدی. میلاددن اول 250 ییل‌ده بیرینچی یونان- باختریا پادشاه‌سی دیآداد اوزینی حکمدار دیب اعلان قیلدی و تنگه‌لر ضرب ایتدی.

تنگه‌شناس‌لیک معلومات‌لریگه کوره، میلاددن اول 3 نچی عصرنینگ آخریگه‌چه یونان-باختریاده بیر نیچه پادشاه‌لر اوتگنکی، اولر یازمه منبعلرده ایسله‌تیلمه‌یدی. میلاددن اول 2 نچی عصر باشلری‌گه کیلیب دیمیتری، ایوکراتید کبی پادشاه‌لر یونان- باختریا ییرلرینی جنوب‌گه تامان کینگه‌یتیریب باره‌دی‌لر. میلاددن اول 2 نچی عصرنینگ ایکّینچی یریمی‌دن باشله‌ب کوچمنچی قبیله‌لرنینگ هجوم‌لری و اوز ارا کوره‌ش‌لری نتیجه‌سیده یونان- باختریا پادشاه‌لیگی قوله‌تیلدی.

داکتر عزیز الله فاریابی

فـرهـنـگ و مـعـارف بـشری را کـه آیـیـنـۀ تــمـام نــمـای هــسـتـی اجتماعی گفته اند، محـصول فعالیت های مادّی و معنوی انسان از بدو پیدایش تا کـنـون مـیـبـاشد. رشد و رونـق آن نـه تنها بـاعث تـغـیـیــر و تـکـامـل جــوامــع بشـری بـــوده، بـلــکـه صـیـقـل گـر روح و روان افــراد جامـعـه نیز می باشد. ا

 

ســرزمــیـن شـاداب و سـرسـبـز ســرپل از قــدیــم الایــام مرکـز تـمـدن بــوده و از جــمــلـه شـهـر هـــای مـعـروف خراسان مـحـسـوب مـی گـردد. بـه هـمـیـن دلیل عـلـم و فـرهـنـگ و صـنـعـت در جوزجانان باستان رشد قـابـل ملاحـظه نموده انـواع و اقــسـام صنـایـع دسـتـی از قبیل گلیم بـافی، حَجّاری... ا