.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
.png){kind=link}
ظـهـیـرالـدین محـمـد بـابـر (قـمـری هـجـری ۹۳۷-۸۸۸ میلادی ۱۵۳۰-۱۴۸۳) بویوک دولت اربابی، اتاقلی ایجادکار، متصوف، تاریخچی و اوزبیک ادبیاتی تاریخی‌ده انسکلوپیدیک شخصیت. دیمک، بابر حقیده سوز یــوریـتـیـش‌ده اونـینگ ایکّی خیل سیماسینی نظرده توتیش کیره‌ک: بیرینچی؛ بابر دولت اربابی و بویوک پادشاه صفتی‌ده. ایکـّـیـنـچـی؛ بـابـر بـیـر ایـجـادکـار، شـاعـر و تـاریـخـچـی صفـتی‌ده. بابر جهان مدنیتی خزینه‌سـی‌گـه کیـنگ حصه قوشگن سیاستمدار و ایجادکار دیر. اونینگ شخصیتی سیر قیرره‌لی بولگنی اوچون، بو حق‌ده سوز یوریتیش قیین.
بابر، امیر تیمور کوره‌گان عایله‌سی‌گه منسوب، بویوک امپراتور و سوز اقلیمی سلطانی. او، اوزی‌نینگ (۴۹) ییل‌لیک اونیملی عمری‌ده، شرق خلق‌لری مدنی حیاتی‌ده، منگو و اولمَس اثر‌لر میراث قالدیردی. بو عالی‌جناب ذات، عالم سیاسی تاریخی‌ده «هندوستان کوره‌گانی» لر بویوک دولتینی اساس قویدی و قلیچ کوچی بیلن باسیب آلگن اولکه‌‌لر‌گه، علم- صنعت و معرفت تاشیدی. بابر حیاتی و اثر‌لرینی اور‌گه‌نیش بیز یشه‌ب تورگن زمان و اولکه‌ده موجود و کیله‌جک نسل‌لریمیز اوچون جو‌ده هم ضروری حسابلنه‌دی، لیکن مینگ‌لر تأسف‌لر بیلن، بیزنینگ یورتیمیز‌ده بعضی بیر قرا نیّت و تار تفکر‌لر سببلی، قنده‌ی دیر بابر وطنی سنه‌لمیش افغانستانده، اونینگ دوره‌سی‌گه منسوب مدنی یادگارلیک‌لرنی سقلَش اوچون نه‌فقط توجه ایتیلمه‌گن، بلکه اولکه‌میزنینگ واقعی تاریخینی عکس ایتتیرووچی اوشبو قیمتلی یادگارلیک‌لر ییمریلیب، نابود ایتیلگن. حتی که بابر اوز جانیچه سیویب و اونینگ انشاآتینی قوریب، آباد ایتگن کابل شهری‌ده هیچ بیرار جای اونینگ نامی‌گه قوییلگن ایمَس.
البته بیز، ظهیر الدین محمد بابر توغیلیشی‌نینگ (۶۲۶) نچی ییللیگی مناسبتی اوچون فرهنگی و مدنی ایش‌لر بیلن شغلله‌نیب کیله‌یاتگن‌لر‌گه، امکانی باریچه بابر دوری و اونینگ تاریخی- مدنی اهمیتینی اور‌گه‌نیش اوچون، افغانستان، اوزبیکستان و هندوستان اولکه‌لری آره‌سیده بیر قوشمه مدنی-تخقیقاتی و قیدیروو مرکز آچیلیشینی البته، فایده‌لی دیب بیله‌میز.
دیمک، بابر شناس‌لیک تاریخی اولکه‌میز‌ده یریم عصردن آزراق عمر‌گه ایگه. بابر اثر‌لرینی چاپ قیلیب و اونینگ حقیده سوز یوریتیش تاریخی شمسی هجری اون تورتینچی عصرنینگ، تورتینچی اونلیگی‌گه باشله‌نیب، ثور آیی مارکسیستی کودتاسی‌دن کیین (میلادی ۱۹۷۸) کمال تاپه‌دی.
بیز اوشبو مقاله آرقهلی بابر اثر‌لری و اونینگ حقیده چاپ بولگن کتاب‌لرنی بیرمه- بیر سنه‌ب و او‌لرنینگ قیسقه‌چه تانیشتیریب اوتماقچی‌میز. البته اوشبو چاپ بولگن مستقل اثر‌لردن تشقری، میلادی ۱۹۷۸ ییل‌دن سونگره بابر تولدی مناسبت‌لری اوچون هم بیر خیل مقاله و یازوو‌لر، افغانستان رسمی مطبوعاتی‌ده اوزبیک، دری و پشتو تیل‌لری‌ده چیقه باشله‌دی. ایسله‌تیب اوتیش کیره‌ک‌که افغانستانده چاپ بولگن بابرحقیده‌گی اثر‌لر اساساً اوزبیکستان اولکه‌سیده‌گی علمی منبع‌لر اساسی‌گه، ایشله‌نگن.
ـ۱. آرامگاه بابر
اوشبو رساله رحمتلی استاد خلیل الله خلیلی قلمی‌گه یازیلگن اثر. بو رساله افغانستانده، بابر حقیده ایلک اثر بولیب، بابرنینگ کابل شهری‌ده جایلهشگن مقبره و باغی حقیده تولیق معلومات بیره‌دی. بو رساله شمسی هجری ۱۳۳۷ نچی ییل «ژوندون» مجله‌سی صحیفه‌‌لری آرقهلی ترقه‌لیب، کیین کیچیک قطع و صحافت بیلن، انیس انتشاراتی مؤسسه‌سی تمانیدن (۷۰) بیت‌ده. ایلک مرتبه چاپ بولدی.
«بابر آرامگاه» سی اثری‌نینگ بیر قِسمی ۱۳۵۶ نچی ییل‌ده، آریانا مجله‌سی‌نینگ (جدی- حوت) آی‌لری سانی‌ده ترقه‌لیب، مستقل صورت‌ده ۱۳۵۷ ییل ثور آیی‌نی آخری‌ده ایکّینچی مرتبه باسیم‌دن چیقدی.
اوشبو رساله ۱۳۸۵ نچی ییل، مزار شریف‌ده‌گی میرزا اولوغ بیک فرهنگی انجمنی واسطهسیده، حرمتلی پوهنیار هدایت الله هدایت تمانیدن، کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی مقدمه‌سی بیلن بیرمینگ تیراژده اوچینچی مرتبه چاپ ایتیلدی.
ـ۲. هنر دوره تیموریان
اوشبو تحقیقی اثر رحمتلی استاد عبدالحی حبیبی قلمی‌گه منسوب بولیب، ۱۴ هجری شمسی عصرنینگ تورتینچی اونلیگی‌ده، ایران اولکه‌سی‌ده باسیلیب چیققن. اوشبو اثرده تیموری سلاله‌‌لر همده اوشه دَورنینگ ادبیات، صنعت و تورلی علم و هنر‌لری حقیده تولیق معلومات قید ایتیلگن، البته بو اثر قولیمیز‌ده بولمَس‌لیگی باعث اونینگ تولیق شکل‌ده تانیشتیریش ممکن بولمه‌دی.
ـ۳. ظهیرالدین محمد بابر شاه
بو اثر افغانستانده، بابر حقیده بیرینچی اثر‌لردن حسابله‌نیب، رحمتلی استاد پوهاند عبدالحی حبیبی واسطهسیده ۱۳۵۲ ییل‌ده، اطلاعات و کلتور وزارتی تمانیدن بیرمینگ تیراژ ده، کابل دولتی باسمهخانهسیده چاپ ایتیلگن.
بو اثرده استاد حبیبی تورلی تاریخی منبع‌لر‌ده مراجعه قیلیش بیلن، بابر حیاتی، سیاسی فعالیتی و ایجادیاتی، عمرانی ایش‌لری و اونینگ یشه‌گن دوری حقیده قیمتلی معلومات بیرگن. معلوم بولیشیچه بو کتاب سونگّی ییل‌لر‌ده صبا کتابخانه‌سی تمانیدن قه‌یته‌دن چاپ بولگن.
ـ۴. بابر گه ارمغان
بو اثر ۱۳۶۲ نچی ییل‌ده افغانستان فن‌لر اکادمیسی تمانیدن، اوشه وقت‌ده‌گی تعلیم و تربیه وزارتی‌نینگ باسمه‌خانه سی‌ده، ییتتی یوز تیراژ و (۷۰) بیت‌ده چاپ بولگن. رساله مهتمم و توپلاوچیسی حرمتلی شفیقه یارقین دیر.
بابر‌گه ارمغان اصل‌ده ۱۳۶۲-۱۳۶۱ نچی ییل‌لر آره‌سیده، یولدوز جریده‌سی تشبثی بیلن، ظهیر الدین محمد بابر نینگ (۵۰۰) ییللیگی‌گه بغیشله‌نیب، یول‌گه تشله‌نگن بیر مشاعره‌دن عبارت ایدی. اوشبو مشاعره‌گه اوزبیک شاعر‌لردن آرتیق، دری و پشتو تیل‌لر‌یده‌گی شاعر‌لر هم قتنه‌شگن ایدی‌لر.
ـ۵. دیوان ظهیرالدین محمد بابر
بو اثر ۱۳۶۲ ییل افغانستان فن‌لر اکادمی‌سیده‌گی ایناغه ملیت‌لر دیپارتمنتی و تیل و ادبیات مرکزی تمانیدن، بیر مینگ تیراژده قدرلی دانشمند شفیقه یارقین مقدمه، مقابله و تصحیح‌سی بیلن کابل دولتی باسمهخانهسیده، بابر توغیلگه‌نینی (۵۰۰) ییللیگی مناسبتی‌گه بغیشله‌نیب، چاپ ایتیلگن.
اثر ذاتاً دری تیلی‌ده یازیلیب تورت قِسم‌دن عبارت: بیرینچی قِسمی؛ بابر حیاتی و ایجادیاتی. ایکّینچی قِسمی؛ بابر اثر‌لری. اوچینچی قِسمی؛ بابر شعریتی بیلن تانیتیش. تورتینچی قِسمی بابر دیوانی‌نینگ چاپ ایتیلگن و قولیازمه نسخه‌‌لری.
اوشبو دیوان ترکیبی‌ده شاعرنینگ (۱۱۸) ته غزل، (۲۱۰) ته رباعی، (۱۶) ته تویوق، (۱۱) قطعه، ایکّی شعری معما، (۹) مثنوی اوزبیک تیلی‌ده و بیر نیچه دری غزل و پراگنده بیت‌لری، شو کبی اونینگ منثور و منظوم اثر‌لریدن نمونه‌لر سیغدیریلگن.
ـ۶. بابر منگو لیگی
بو اثر ۱۳۷۲ نچی ییل‌ده، جوزجان ولایتی اطلاعات و کلتور ریاستی تمانیدن (۵۰۰) تیراژده، قدرلی دانشمند محمد حلیم یارقین تمانیدن، ظهیر الدین محمد بابر توغیلگه‌نینی (۵۱۰) ییللیگی مناسبتی بیلن چاپ ایتیلگن.
اوشبو رساله اوزبیک تیلی‌ده یازیلیب، بابر حیاتی، ادبی- سیاسی فعالیت‌لری حقیده معلومات بیرووچی اثر بولیب، اثر ترکیبی‌ده هندوستان‌ده سلطنت قیلگن بابر اولا‌ده‌سی‌نینگ آت و سلطنت ییل‌لری کورسه‌تیله‌دی. شونینگدیک توزووچی بابر ایجادیاتینی بیرمه- بیر سنه‌ب قیسقه صورت‌ده او‌لرنی تانیشتیریب اوته‌دی.
ـ۷. دیوان ظهیر الدین محمد بابر (کابل نشری‌گه تکمله)
بو اثر هم دکتور شفیقه یارقین قلمی‌گه منسوب بولیب، تاشکینت‌ده‌گی شرق نشریاتی باسمهخانهسیده، بابر نامیده‌گی خلق ارا فوندی خرجاتی بیلن، میلادی ۲۰۰۴ ییل‌ده (۱۰۸) بیت‌ده، اوزبیکستان‌ده چاپ ایتیلگن، کتاب متنی‌نینگ یریمی عرب یازووی‌ده و یریمی ایسه سریلیک یازوو‌ده بیریلگن. کتاب ترکیبی‌ده، اوزبیکستان‌ده ادبی تحقیق و قدیروو‌لر نتیجه‌سیده اخیرگی ییگرمه ییل آره‌سیده تاپیلگن، بابر شعر‌لری سیغدیریلگن.
ـ۸. شهنشاه سخنور
بو اثر حرمتلی عبدالله کارگر قلمی‌گه یازیلگن بولیب ۱۳۸۳ نچی ییل آقیمی‌ده، ایکّی مرتبه اوشه ییل‌نینگ یاز و کوز فصل‌لری‌ده، الازهر انتشاراتی موسسه‌سی تمانیدن، پاکستان‌نینگ پشاور شهری‌ده چاپ ایتیلیب، (۱۳۸) بیت‌دن عبارت.
اثرنینگ (۹۴) بیتی‌ده، فارسی- دری تیلی‌ده متن و (۴۲) بیت‌ده اونینگ انگلیسچه ترجمهسی جایلشتیریلگن. اثر ترکیب‌ده مؤلف، بابرنینگ افغانستان و هندوستان‌ده‌گی سیاسی- عمرانی فعالیت‌لری، تألیفاتی، سیاسی- اداری و حربی شخصیتی و اونینگ عایله‌سی حقیده معلومات قید ایتیب، بابر حیاتی‌ده یوز بیرگن سیاسی- تاریخی واقعه‌‌لر کرونولوژی‌سینی ذکر ایتیب اوته‌دی.
ـ۹. تیموریان (عهد تیموریان و بابریان هند)
اوشبو کتاب حرمتلی یازووچی عبدالله کارگر تمانیدن یازیلیب، ۱۳۸۷ نچی ییل‌ده پاکستان‌نینگ پشاور شهری‌ده، الاظهر انتشاراتی موسسه‌سی تمانیدن (۱۰۰۰) تیراژده رنگلی مقوا پوش بیلن (۶۰۰) بیت‌ده چاپ ایتیلگن. کتاب ترکیبی‌ده (۴۹۱) بیت‌ده، دری تیلی‌ده‌گی متن و (۱۰۸) بیت‌ده انگلیسچه متن جایله‌شتیریلگن.
اثر عموم صورت‌ده ایکّی قِسم‌دن عبارت: بیرینچی قِسم: تیموری‌لر حقیده معلومات (۱-۲۶۷) بیتگه‌چه. ایکّینچی قِسم: ظهیرالدین محمد بابر و اونینگ اولا‌ده‌سی همایون، جلال الدین اکبر، محمد حکیم میرزا، جهانگیر، شاه جهان، اورنگزیب، بهادر شاه و... حقیده معلومات (۲۶۸- ۴۹۱) بیتگچه.
ـ۱۰. بابری خط
بو رساله حرمتلی یازووچی محمد حلیم یارقین قلمی‌گه یازیلیب، ۱۳۸۴ نچی ییل، آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی آرقهلی (۵۰۰) تیراژ و (۵۰) بیت‌ده، باسیلیب چیقگن.
اثر اساسی قِسمی، بابری خط پیدا بولیش تاریخی، حرف‌لر ترکیبی و فونیتیک خصوصیتی، شونینگدیک باشقه الفابت‌لر بیلن اونینگ مناسبتی و قوللـه‌نیش تاریخی، تاریخی‌گه عاید بغیشله‌نیلگن. بو اثر اوزبیک تیلی‌ده یازیلیب، متن سونگی‌ده بابری خط حرف‌لری‌نینگ گرافیک شکل‌لری سیغدیریلگن.
ـ۱۱. بابر نامه (کابل واقعه‌‌لری)
اوشبو اثر ۱۳۸۶ نچی ییل (۵۰۰) تیراژده افغانستان فن‌لر اکادمیسی، تیل و ادبیات مرکزی، اوزبیک و تورکمن تیل‌لری و ادبیاتی انستیتوتی تمانیدن، دکتور شفیقه یارقین کیریش سوزی، متن تیارلاووچی و فهرست نویس‌لیگی بیلن چاپ ایتیلگن.
اثر ذاتاً اوزبیک تیلی‌ده بولیب، (۳۸۵) بیت‌دن عبارت. جمله‌دن (۲۷۶) بیت اصلی متن اوچون و (۹۷) بیت کورستگیچ‌لر و کتاب‌شناس‌لیک معلومات‌لر اوچون اجره‌تیلگن. البته بو اثر بابرنامه‌‌ده ذکر ایتیلگن کابل‌ده‌گی واقعه‌‌لردن عبارت.
ـ۱۲. بابر نامه (واقعات کابل)
بو اثرده یوقاری‌ده ذکر ایتیلگن اثرنینگ ترجمهسی بولیب، اوزبیک تیلی‌‌دن، دری تیلی‌ده اوزگرتیریلگن. اثر ترجمان و فهرست نویسی خانیم دکتور شفیقه یارقین بولیب، بو اثر هم ۱۳۸۶ نچی ییل، (۵۰۰) تیراژده افغانستان فن‌لر اکادمیسی آرقهلی چاپ ایتیلگن.
ـ۱۳. دریا در گوهر (دیوان کامل ظهیر الدین محمد بابر)
اوشبو اثر دکتور شفیقه یارقین واسطهسیده، اطلاعات و فرهنگ وزارتی تمانیدن، احمد مسلکی باسمهخانهسیده (۱۰۰۰) تیراژده، چاپ آستی‌ده. اثر ترکیبی‌ده بابرنینگ ایلگری چاپ بولگن ایکّی شعر دیوان‌لری سیغدیریلگن.
ـ۱۴. بابرنامه (تولیق متنی)
اوشبو اثر بابرنامه‌‌نینگ اوزبیکچه تولیق متنی بولیب، ۱۳۸۸ نچی هجری ییل مزارشریف‌ده جایلهشگن، میرزا اولوغ فرهنگی انجمنی تمانیدن (۶۰۰) بیت‌ده، وزیری قطع و رنگلی مقواده، بیر مینگ تیراژ بیلن باسیلیب چیققن. اوشبو اثر پوهنیار هدایت الله هدایت اهتمامی و کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی، کیریش سوزی بیلن، اوزبیکستان‌ده، ایشله‌‌نیلیب چیققن بابرنامه متن‌لری اساسی‌ده، چاپ ایتیلگن.
یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی
