افغانستان اۉزبېک بله‌لری اۉیین و اۉیینچاقلری
در بارۀ ما
website counter
تصاویر پانزدهمین سالروز وفات شادروان بیانی
رمضان مبارک
صفحۀ یوتوب ما
صفحۀ فیس بوک ما

اوزبیک تیلی سوزلیگی، نورالله آلتای

بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی یوتوب

بنیاد بیانی در فیس بوک

استاد ملا تاج محمد سرپلی در یوتوب

استاد ملا تاج محمد سرپلی در فیس بوک

قرآن شریف، اوزبیکی ترجمه بیلن

قرآن شریف، مکمل

قرآن الکریم با ترجمه به چند زبان

اوزبیک تیلیده دینی موعظه‌لر

محبوب القلوب، تربیتی و تفریحی

تصّوف و انسان، شرعی جوزجانی

استاد قاری محمد عظیم عظیمی

انجمن فرهنگی نوایی، ناروی

لغت نامۀ بزرگ دهخدا

تیل و ادبیات، ایشانچ

اوزبیک تیلی، ذکر الله ایشانچ

کونگیل کوزگوسی، فرشته بیگم

موج نور، فرشته بیگم ضیایی

بابر ایزیدن، محمد حلیم یارقین

بابر ایزیدن، دکتور شفیقه یارقین

تورکستان اوغلان لری

اوزبیکی شعرلر، امان الله قویاش

اوزبیکچه شعرلر توپلمی

اوزبیگیم، داکتر فاریابی

یورتداش، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی

مونس، آیدین خیری

که پلک، عنایت الله فرهمند

دُر دانه لر، دکتور فیض الله ایماق

یاشلر، اجتماعی و فرهنگی

فاریاب زمین، دولتی فاریابی

توران، آلپ تیمور تورانی

اوزاق یــولــلار، ادبی و فرهنگی

افغانستان تورکلری فدراسیونی

جنوبی تورکستان، اجتماعی

اوزتورک دریچه‌سی

بابر فرهنگی و کلتوری انجمنی

آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی

حیات پنجره سیدن، فضل احمد بورگیت

آلتین کَمَلـَک، عبدالله تاشقین

کوموش، کنشکا تورکستانی

سوز، محمد عالم کوهکن

بیلگی هفته‌لیگی

سوز گلشنی، هوشنگ پیگیر

آلتین یپراقلر، محمد کاظم امینی

چیچک لر محضری، ابوالخیرخیری

آق قَیین، نور الله آلتای

ییگیت، اجتماعی و فرهنگی

ایچک اوزر کولگو، اجتماعی

تیگیرمانچی، اسد الله آسیابان

ساغینچ، عارفه امینی

اوزبیک خلق مقال لری

قویاش بیراغی، جمشید ثبات

کونگول یاره‌سی، معصومی

قیزیل قلمپیر، تنقیدی فکرلر

گونش، فرهنگی و اجتماعی

ینگی لیک لر، حفیظ الله فیاض

عـزیـز فـاریـابـلی

فرهنگ ترکمنی راسخ ، آنلاین

نیسایا، شعر و ادب فاریاب

کورش، فرهنگ و اجتماع

آنه یورتیم، فرهنگی و ادبی

شعر و ادب تورکستان

باغبوستان، افغانستان ترکمنلری

آلقیش، تورکچه ادبی و کلتوری

نور قویاش، فرهنگی و اجتماعی

باقیش، همایون خیری

اوزبیگیم، زهره کارگر

تانگ ییلی، آی نور خیری

افعانستان تورک اوقوچیلریمیز

کــــوکـــلـــــم، ثــــنــا

اجتماعی و فرهنگی، فیض الله قرداش

ارمغان، دکتور منان تاشقین

خیال کوله‌گه‌سی، عالم لبیب

داستان لر، قادر مراد

بی بی سی اوزبیکی

جیحون، افغانستان ترکمنلری

افغانستان، دکتور همت فاریابی

تی ری تی افغانستان اوزبیکی

وطنداش نشریه‌سی

ممتاز فیلسوف لر حکمت لری

ضیا ایسته‌گن قلب لر اوچون

انجمن اجتماعی علی سینا

آق گل، سحر نور

آچون، زهرا ایشانچ

 

پیوند های مهم

اۉیین بله‌لرنینگ جسمی و ذهنی اولغه‌ییشی و اۉسیشی اوچون مهم عامل دیر. شونگه کۉره، اۉیین هر بیر بله‌نینگ طبیعی حقی دیر.

بله‌لر ییللر و عصرلر دوامیده، نسلدن-نسلگه اۉینه‌ماق اوچون تورلی اۉیینلرنی کشف یا اختراع اېتگنلر. کته یاشلیلر ارقه‌لی اختراع قیلینگن یا بله‌لر بیلن اۉینه‌له‌دیگن جدا سناقلی اۉیینلرنی حسابگه آلمه‌گنده، اۉیینلرنینگ دېیرلی برچه‌سی بله‌لرنینگ اۉزلری اۉز فطری استعداد، تفکر و تجربه‌لری ارقه‌لی یره‌تگن و اختراع قیلگنلر.

بله‌لر اۉیینلری نینگ بیر قسمی دایمی بۉلمه‌ی، بلکه زمان اۉتیشی، تورموش شرایطی نینگ اجتماعی-اقتصادی وضعیتی اۉزگرشی همده نسلدن-نسلگه اۉزگه‌ریب، ایریملری اېسه بوتونله‌ی یۉقالیب، اۉرینلرینی بشقه ینگی اۉیینلرگه بۉشه تیشی هم ممکن. بو آقیمنی، اینیقسه شهرلیک تورموش، زمانوی اۉیینلر تاپیلیشی، قاله بېرسه تلویزیون، انترنت، بیلیم و تخنیک نینگ بشقه یوتوقلری کېسکین تېزلشتیریب بارماقده.

بله‌لر اۉیینلری خیلمه-خیل بۉلیب، اولرنینگ مضمون و اجراسیده بله‌لرنینگ دنیا قره‌شی، آنگ سویه‌سی، ذوق-سلیقه‌سی، حرکتچنلیک، سینچکاولیک، تاپقیرلیک حاضرجوابلیک، زیرکلیک، حضور ذهن کبی خصلتلر جایلشگن. شونینگدېک، اۉیینلرده‌گی مضمون بله‌لرنینگ طبیعت، جامعه و انسانگه نسبتاً بۉلگن تصور و بیلیملری هم عکس اېتیب توره‌دی. اېنگ مهمی، اۉیینلرده اساساً کېسکین سالم رقابت، آلغه باریش و اینتیلیش، قیین چیلیکلرنی یېنگیب، یوتوقلر و ساورینلرنی یوتیش اساسی مقصد صفتیده اۉز علمی و عملی افاده‌سینی تاپگن.

بو عجایب اېزگو مقصد و مضمونلردن تشقری، اۉیینلرنینگ توزیلیشی و اجرا یۉسینیده عموماً همکارلیک، بیردملیک، صمیمیلیک، ایناقلیک و دوستلیک کبی جدا یوکسک انسانی فضیلتلر هم بله‌لر ارقه‌لی عملده قۉللـه‌‌نیله‌دی و شو بیلن بیرگه اولرنینگ آنگی و شخصیتیده شکلله‌نه‌دی و ارداقله نیب ترغیب اېتیله‌دی.

بله‌لر اۉیینلری اۉزی نینگ خصوصیتلریگه کۉره تورلیچه بۉلیب، بله‌لرنینگ یاشی و جنسی یا که موسم و اجرا پیتی، مضمون، موضوع یا محیط نینگ جغرافی، اقتصادی و مدنی شرایطی گه باقه اجره‌له دی؛ اۉرنک اوچون افغانستانده سرپل ولایتی مرکزی، سرپل شهریده آقیب تورگن دریا و نهرلرده اجرا اېتیله‌دیگن (بخاری، المایی، تاپه‌ری، شونغ اۉتتی، ...) کبی بیر قنچه عجایب اۉیینلرنی مېن بشقه شهرلرده، اینیقسه دریا و نهر بۉلمه‌گن شهرلر اولوسی اره‌سیده اوچره‌تمه‌گنمن. شونینگ اوچون، ایریم اۉیینلر بیرقنچه شهر و قیشلاق بله‌لری اره سیده مشترک بۉلسه-ده، بعضی اۉیینلر اېسه بیر شهر یا حتی که بیر قیشلاق بله‌لریگه خاص و منحصر دیر.

یوقاریده اېسلنگن سووده اجرا اېتیله‌دیگن اۉیینلر حتی سرپل شهری نینگ دریا و نهر بۉیلریدن اوزاقده جایلشگن قیشلاقلر بله‌لری هم بیلمه‌یدلر و اجرا اېتمه‌یدیلر.

اۉیینلرنی گروهلر یا دسته‌لرگه اجره‌تیش (گروهلشتیریش)ده عالملر و متخصصلر بیر خیل یۉریق و فکرگه اېگه اېمسلر. اۉیینلرنی گروهلشتیریشده کیشیلرنینگ توتگن متودی یا یۉریغی، سلیقه و دیدی همده اۉیینلرنینگ تورلی خصوصیتی کته رول اۉینه‌یدی. چنان که، ایریملر اۉیینلرنی فصل یا اجرا چاغیگه کۉره دسته بندلیک قیلسه‌لر، بشقه بیراولر بله‌لرنینگ یاشی و جنسی گه کۉره اجره ته دیلر. بعضیلر هم اۉیینلرنینگ قۉللنه‌دیگن بویوملری یا هم مضمونی گه کۉره گروهلرگه اجره ته دیلر.

مېن بوندن تخمین 25 ییل بورون، جوزجان و سرپل ولایتلری (او زمانده ایکله ولایت بیر ولایت، یعنی «جوزجان» اېدی) اۉزبېکلری نینگ (107) ته اۉیینی نی تۉپلب، بیر کتاب قیلیب چاپ اېتگن اېدیم. (بازی های عامیانه اۉزبیکان جوزجان /جوزجان اۉزبېکلری خلق اۉیینلری، کابل: 1369/1995)

مېن کتابده‌گی اۉیینلرنی، اولرنینگ مضمونی و اۉیینچاقلری اساسیده گروهلر (تورلر)گه اجره تیب، کتابگه جایلشتیرگن اېدیم: سووده‌گی اۉیینلری، عرف و عادت اۉیینلری، تۉپ اۉیینلری، چیلیک اۉیینلری، توشله اۉیینلری، آشیق اۉیینلری، ینغاق اۉیینلری، ذهن و هوش اۉیینلری و بشقه‌لر.

بنابرین، کۉرونیب تورگنی کبی اۉیینلرنینگ گروهلشتیریش کیشیلرنینگ توتگن یۉریغی، سلیقه‌سی، و قره‌شیگه کۉره نسبی لیگی طبیعی حال دیر.

اۉیینلرنینگ ایریملری خالص جسمانی حرکت ارقه‌لی اجرا اېتیلسه (سوو، تۉپ و چیلیک اۉیینلری، پایگه کبیلر)، بعضیلری بوتونله ی ذهن و هوشگه باغلیق(جوماغ، گجه مان، غربیل ماش، چیمیلدیق چیرتی کبیلر) دیر. قاله بېرسه، بیر عده لری هم جسمانی و هم ذهنی فعالیت بیلن بجریله دی(قوشیم باشی، دروازه-دروازه، کادی-کادی کبیلر.)

هرحالده، اۉیینلرنینگ اجرا اېتیلیشی بله‌لر اوچون قوییده گی مهم نتیجه یا فایده سی بار دېب، اۉیله‌یمیز:

ـ1. اۉیینلر بله‌لرنینگ یخشی و ساغلام جسمانی اۉسیشی و کوچلی بۉلیشی اوچون مهم دیر،

ـ2. اۉیینلر بله‌لرنینگ استعدادی، تفکری و آنگینی اۉسیشی و انکشافیده کته نقشی بار،

ـ3. اۉیینلر ارقه‌لی بله‌لر تورلی ذهنی و جسمانی مهارتلرگه اېگه بۉله دیلر،

ـ4. اۉیینلر بله‌لر اوچون اېنگ سالم و یخشی مشغوللیک و سرگرمیلیک بۉله‌دی،

ـ5. اۉیینلر بله‌لرنینگ استاتیک قره‌شلری، بدیعی و هنری ذوقلرینی اویغاتیش و اۉسیشیگه کمک قیله‌دی،

ـ6. اۉیینلر خلق آغزه‌کی ایجادی خزینه سینی بای اېتیشده مهم رول اۉینه‌یدی،

ـ7. اۉیینلر بله‌لرده همکارلیک، بیردملیک، ایناقلیک، یوتوقلر تمانگه اینتیلیش، ساغلام رقابت، بېلله شوو و دوستلیک کبی اېزگو ایستکلر و انسانی فضیلیتلرنی اېگللش و ترغیب اېتیشگه مهم رول اۉینه‌یدی.

ـ* اېسلتمه: حرمتلی اۉقووچیلر، تورکیه‌نینگ اېسکی شهر عثمان غازی یونیورسیتی سی «تیکا» اداره سی بیلن بیرگه لیکده 2015 ییلی، می آیی نینگ 14-17 کونلریده «تورک دنیاسی چوجوق اۉیون و اۉیونچاقلری» عنوانی آستیده ییریک خلق ارا قوریلتاینی اۉتکزدی. اوشبو قوریلتایگه تورلی اۉلکه‌لردن اساساً تورکی خلقلری نینگ شو موضوعگه تېگیشلی فولکلورشناس عالملری و متخصصلری چارلنگن اېدیلر. افغانستاندن کمینه هم دعوت اېدیم.

قوریلتای نینگ ایش ترتیبیگه کۉره اشتراکچی عالملر قوریلتایده اۉقیله‌جک مقاله‌لرینی، مخصوص علمی کمیسیون ارقه‌لی کۉریب چیقیش و تېکشیریش اوچون اوچ آی ایلگری، اولرگه جۉنه‌تیشلری شرط اېدی. کمینه «افغانستان اۉزبېک بله‌لری اۉیین و اۉیینچاقلری» عنوانلی مقاله‌م نی قوریلتایگه جۉنتگن اېدیم. کمیسیون مقاله‌نی معقوللب، اشتراک اېتیشیمدن خرسندچیلیک بیلدیریب، می آیی نینگ 12 نچی سیده کابلدن استانبولگه اوچیب باریشیم نی بېلگیله‌گن اېدیلر.

افسوس که مېنینگ ینگی آدرسیم بۉییچه، تکیت مسأله سیده قوریلتای باشقروی و «تیکا» اداره سی اۉرته سیده قنده‌ی دیر توشینماوچیلیک تاپیلیب، نتیجه ده تکیت اۉز وقتیده مېنگه یېتیب کېلالمه‌ی، مېن اېسه قوریلتایگه اشتراک اېتالمه‌دیم. بونداق خلق ارا ییریک قوریلتایگه اشتراک اېتالمه‌گنیم اوچون البته که افسوسلندیم.

هر حالده، بو یېرده مذکور خلق ارا قوریلتای اوچون یازیلگن ایکی بۉلیم «1. بله لر اۉیینلری، 2. بله‌لر اۉیینچاقلری) دن عبارت، مذکور مقاله نینگ بیرینچی بۉلیمی نینگ قیسقرتمه سینی یوقاریده، مطالعه‌نگیزگه تقدیم اېته‌میز

سـیـد کـبـیـر کمـال رحـمـتلی استاد غفار کـمـال نـیـنگ اوغلی دیر. سید کبیر نینگ قـولاغــی بـالــه‌لـیـگـیـدن دوتـار نــوالری و کلاسـیـک آهـنـگ‌لـر بیلن تانیش. آته‌سی رحـمـتـلـی اسـتـاد غـفار کمال افغانستان نـیـنـگ مـشـهـور کـلاسیـک خواننده‌لریدن بیری بـولـگن. سـیـد کـبیر ایندی رحمتلی آتـه‌سی نیـنگ ایزینی ایزلب بارماقده دیر. اوزیـنـی ایتـیشیچه: «اوزبیک خلقی نینگ اصل مـوسیقی‌سی دوتار دیر و مین دوتار بـیـلـن ذوقـلـنـه‌مـن. کـلاسـیک موزیک‌لر و فـلـکـلـوریـک قـوشـیقلرنی هم اوقویه‌من. الـبـتـه بـرچـه‌سـیـنـی اوز رحـمـتلی آته‌م، استاد غفار کمال دن اورگه‌نگنمن». سـید کبیر اوزبیکستان‌لیک... ا

ضیاء خواجه منصوری افغانستان‌ده خلق‌لر دوست‌لـیـگـی اوچـون فعال خذمت قیلگن اوسـتـاذ صنعتکارلریدن دیر. او ۱۹۲۰ نچی میـلادی ییلده تاشکند شهریده توغیلدی. بـاشـلـنـغـیچ تعلیمنی توگه‌تیب، موسیقه کـورسـیـنی هم عین شو ییرده توگه‌تدی. بــو کـورسـده دوتـار و سـیـتــار چَلـیشنی اورگـَنـدی. مـیلادی ۱۹۲۹-۱۹۳۰ ییـلـلـرده فـاریـاب، مزارشریف، سونگره کابل‌ده عمر کـیـچـیـردی. صنـعـتـکار افـغـانـسـتــــان‌ده اسـتـقـامـت قـیـلـه‌یـاتگن اوزبیک، ترکمن، تـاجیک، پشتون و هزاره‌لرنینگ، اینیقسه، یـاش‌لـرنـیـنـگ ارداقـلـی صحـبـتــداشی و صـمـیـمـی دوسـتی ایدی. منصوری نینگ افغانستان اوزبیکلری تیلی و... ا

كـیـمـگـه بـاریـب ایـتـه یـن... ایـن ترانه ی زیـبـا را شـاعر گرامی شهباز ایرج ساخته اسـت و فـرهـاد دریـا هـم خـیلی زیبا اجرا كـرده است. زیـبـایـی این آهنگ از دیدگاه مـن دو مسـئلـه ی مهم دارد یكی این كه فـرهـاد دریـا از مــحــدود خــوانـنــده هـای افـغـانـسـتـان اسـت. كـه در اجرای آهنگ هـای اوزبـیكی مشكل لهجه ندارد و ترانه را خـیـلـی بـه زیـبـایی اجرا می كند و حتا فـكـر كـنم شاید شاعر آن حظ ببرد و كیف كـند و زیبایی دیگری كه آهنگ دارد او این است كـه تـرانـه ی اوزبـیـكـی در چـوكـات موسـیـقـی فارسی اجرا شده اون هم در سـاختار آهنگ های فرهاد دریا، و ترانه ی این آهنگ هم خیلی ساده... ا