آیخان بیانی، کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی نینگ قیزی، 1332 نچی قویاش ییلی، سنبله آیی نینگ 22 نچی سی، دوشنبه کونی قدیمی جوزجان بولمیش سرپل شهریده توغیلگن. آلتی یاشیده سرپل نینگ نسوان باشلنغیچ مکتبیده اوقیشگه باشلَب، بیرینچی دن اون ایکّینچی صنفگچه سرپل و کابل ولایتلری نینگ مکتبلریده سباق اوقیب، 1350 نچی ییلده سرپل نینگ منهاج سراج لیسه سیدن فارغ بولدی. کانکور امتحانینی تاپشیرگندن کیین کابل اوقوو یورتی نینگ ادبیات و بشری علوم فاکولته سیده کامیاب بولیب، تورت ییل شو فاکولته ده تحصیل کوریب، 1355 نچی ییلده دری دیپارتمنتی دن فراغت سندینی قولگه کیلتیردی. 1356 نچی ییل دن 1357 نچی ییلگچه کابل نینگ آمنۀ فدوی لیسه سیده دری، قرآن کریم، دینیات و عربی مضمونلرینی تدریس قیلیشگه مصروف بولگن. 1357 نچی ییل نینگ سرطان آی لریدن باشلَب نیچه آی سوریا عالی لیسه سیده معاون صفتیده ایشلَب، اوندن کیین اطلاعات و کلتور وزارتی، خلق فرهنگی ریاستی، اوزبیک و ترکمن خلقلری فولکلوری نینگ عمومی مدیری بولیب، وظیفه بجرگن. اوشبو اداره چوکاتیده بیر مجله (دری، پشتو، اوزبیکی، ترکمنی و بشقه ملیتلر تیلیده) نشر ایتیلر ایدی، شو ییلدن باشلَب خلق فرهنگی مجله سیده ژورنالیستلیک و یازووچیلیک گه باشلَب مقاله لر نشر ایتدی. شو نینگ دیک عین حالده افغانستان رادیو سی نینگ محلی تیللر اداره سیده اوزبیک نطاقی و پروگراملر توزاتوچی همکار صفتیده ایشگه باشله دی.

آیخان بیانی کیچیک لیک دن شعر، ادبیات، داستان و بشقه تورلی ادبی پارچه لرنی اوقیش گه علاقمند بولیب، تورلی تومن داستانی کتاب لرنی دری تیلیده اوقییر ایدی. اما اوزبیکی تیلیده اوقیش و یازیش نی آته سی، ییتّی ییل شوروی اتحاد ده تحصیل کوره دیگان پیتده، ییبارگن اوزبیکی یازو لرنی قَیته قَیته فامیل اعضاسیگه اوقیش و آته سیگه اوزبیکی تیلیده نامه یازیش بیلن اورگندی. نطاق لیکنی کیچیک لیک دن سیوویشی سببلی پروفیسور دکتور شرعی جوزجانی رادیو پروگراملری نینگ مدیری بولگن چاغده باله لر پروگرامی بیلن همکار بولیب، کیچیک پارچه لر، فکاهی لر و تمثیلی پارچه لر ده سهم آلیشنی تجریه ایتدی. او قرآن شریف اوقیشنی آنه سی مرحوم بی بی جان واحدی و کتته بوبه سی قاری عبدالواحد خان دن اورگندی.

شخصی حیاتیده آته و آنه گه بیر قیز بولیب، فرهنگی عایله ده اولغه ییب، 10- 11 - 12 نچی صنفلر ده، درس تمام بولگندن کیین، بیرینچی، ایکّینچی و اوچینچی صنف لرگه اوقوتوچیلیک مقدس وظیفه سینی بجردی. قیزیقیش سببلی سرپل ولایتیده یشه یدیگان قیزلر دن بیرینچی بولیب، قیین کانکور امتحانیده موفق بولیب، عالی تحصیلات قیلیشگه ایریشدی. 1351 نچی قویاش ییلیده، فاکولته گه باشله مسدن آلدین همصنفی سی عبدالغفار بیانی بیلن نامزد بولیب، 1353 نچی ییلده او بیلن تورموش قوریب، عایلوی حیات گه باشله دی. بو وصلت دن بیش اوغیل و بیر قیز اونگه نصیب بولدی که همه لری عالی تحصیلات گه ایگه بولیب، مسلک ایگه سی بولگن لر. تأسف بیلن او نینگ عمر یولداشی 2000 نچی میلادی ییلیده تاجیکستان اولکه سیده عالمدن اوتدی.

آیخان بیانی 1358 نچی ییلدن، آلتی ییل گه قدر آته سی و عمر یولداشی عبدالغفار بیانی یاردمی بیلن اوزبیک تیلیده نشر قیلینه دیگان یولدوز جریده سی نینگ مسوول مدیری بولیب ایشلب، یولدوز مزارشریف ده انتقال بیریشی دن کیین اطلاعات و کلتور وزارتی ده اینی-آغه ملیت لر (ملیت های برادر) نشراتی نینگ عمومی مدیریتی آچیلیب، عمومی مدیر صفتیده اوزبیکی، ترکمنی، بلوچی، نورستانی و پشه یی تیللریده کتابلر چاپ قیلیش گه مصروف ایدی. دولتی مطبعه ده قیینچیلیک لر کوپ بولیب بو ملیت لر تیلیده کتاب چاپ قیلیش امکانی کم بولیشی سببلی، بو مدیریت اونچه دوام قیلمه دی و توخته تیلدی. اوندن کیین آیخان بیانی افغانستان سالنامه سی نینگ مسوول مدیری صفتیده مقرر بولدی. افغانستان سالنامه سی مسوول مدیری بولمه گنی سببلی نیچه ییل چاپ دن قالگن ایدی و سالنامه ده اولکه ده یوز بیرگن بیر ییللیک واقعه لر کرونولوجی شکلده آماده قیلینیب، دولت برچه اداره لری و بولیم لری نینگ ییللیک گزارش لری و بعضی معلوماتی مطلب لر مینگدن کوپ صحیفه ده نشر قیلینر ایدی، او نینگ کیچه و کوندوز قیلگن تلاشلری سببلی آز فرصت ده مینگدن کوپ صحیفه سی بولگن اوچ ییل سالنامه سی ایککی جلد ده چاپ قیلیندی.

میلادی 1991 نچی ییل فبروری آیی نینگ اونینچی و اون بیرینچی کونلریده اوزبیک تیلی نینگ اتاقلی شاعری و متفکری امیر علیشیر نوایی توغیلگنی نینگ بیش یوز و ایللیک ییللیگی کابل نینگ آریانا هوتلیده شکوهلی صورتده تجلیل قیلیندی. بو مناسبت بیلن آیخان بیانی «اوزبیک شاعرلری» عنوانی آستیده گی اوچ جلد گه تیار لنگن کتاب نینگ بیرینچی جلدینی ایککی یوز و ایللیک بیر صحیفه ده چاپدن چیقاردی. بو کتاب قدیم زمانلردن باشله ب، اونونچی هجری عصر نینگ باشلریگه چه یشه ب ایجاد قیلگن شاعرلر نینگ شرح احوالی و اولر نینگ اثر لریدن نمونه لرنی اوز ایچیگه آله دی. اوشبو کتابنی نشر گه تیارلشده قوییده گی مهم کتاب لردن مواد آلینگن:

1- اوزبیک ادبیاتی تاریخی، پروفیسور نتن مللَه ییف تألیفی، اوچینچی چاپ، تاشکند 1976 م.

2- اوزبیک ادبیاتی تاریخی، بیرینچی جلد، «فن» نشریاتی، تاشکند 1978 م.

3- اوزبیک ادبیاتی، بیرینچی جلد، تاشکند، 1959 م.

4- تورک لهجه لری اورنه کلری، سعادت شاکر چغتای تألیفی، ترکیه چاپی، بیرینچی جلد.

5- اون بیشینچی عصر نینگ ایکّینچی یریمیده اوزبیک شعری، مرحوم ایرگش رستموف تألیفی، مسکو، 1963 م.

اوزبیک شاعرلری نینگ ایکّینچی جلدی کابل دولتی مطبعه سیده چاپ قیلینیش اوچون ییباریلگن ایدی، اوروشلر سببلی چاپ دن چیقمه ی بی سرنوشت قالدی.

شونینگ دیک، آیخان بیانی «اولکم بهاری» عنوانی آستیده بیر شعری توپلم نی و استاد میر حسین شاه نینگ «زندگانی سیاسی میر علیشیر نوایی» کتابینی اوز اهتمامی بیلن قایته دن چاپ قیلیب، بو کتاب لر محفل اشتراکچی لریگه توزیع قیلیندی.

او، کابل ده اوروش لر باشلنگندن کیین اوز عایله سی بیلن مزارشریف ده مهاجر بولیب، مزارشریف ده نیچه وقت عمر یولداشی بیانی گه یاردم بیریب، جوزجان (شبرغان) ده فریغونیان چاپخانه سی، افغانستان ملی جنبشی چوکاتی ده تأسیس قیلینگندن کیین اوشبو چاپخانه نینگ نشرات مسوولی بولیب 1993 نچی ییلدن 1997 نچی میلادی ییلگچه ایشله دی. بو چاپخانه ده مجله لر، جریده لر، پامپلیت لر، جنتری لر و کارت لر چاپ قیلینر ایدی. 1998 نچی ییلده سرپل گه باریب، آز مدت سرپل خاتین- قیزلری انجمنی نینگ مسوولی بولدی. طالب لر شمال سمتی ده حاکم بولگندن کیین، کابل ده مهاجر بولیب، قّریب بیر یریم ییل کابل، جبل السراج و تخار ده یشه ب، کِشم یولیدن آی خانم بندری دن اوتیب، اوچ کیچیک باله سی بیلن تاجیکستان نینگ مرکزی دوشنبه شهریده یشه یدیگان عایله سیگه قوشیلدی، او ییرده هم فرهنگ، تعلیم و تربیه ساحه سیده فعالیت قیلیب، بیانی و دوستلری یاردمی بیلن قوریلگن سامانیان لیسه سیده تیل و ادبیات معلمی بولیب، ایشلب، عین حالده «افغانستان سیسی رادیو سی» ناملی اداره ده هفته ده بیر ساعت لیک تلویزیونی پروگرام ده نطاق و پروگرام توزاتوچی همکار صفتیده تورت ییلگه قدر ایشله دی و عمر یولداشینی قولدن بیرگندن کیین (UNHCR) یاردمی بیلن تاجیکستان اولکه سیدن اوچ کیچیک باله سی بیلن 2004 نچی میلادی ییلی ناروی ده پناهنده بولدی. آیخان بیانی حاضر بیش اوغلی و آلتی نیبره سی بیلن ناروی نینگ تروندهایم شهریده حیات کیچیرماقده.

منبع و نشرگه تیارلاوچی : بولوت وبلاگی