نورالله تالقانی در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی مطابق به ۱۹۳۹ میلادی در قریۀ سرای سنگِ شهر تالقان (مـرکـز ولایت تخار) در شمال افغانستان زاده شد. نام پدرش ملا نعیم، مادرش پرچه، پدرکلانش امام قـُل و جدِ مــادریـش خـدربـیـگ است، که در تورکستان جنوبی روستای «قزاقِ سرای‌سنگ» تالقان که همین اکـنـون مـرکـز ولایت تـخـار است، میزیسته است. پدرکلان پدری وی، از قزاق‌های خوارزم بوده و در دوران جـنـگ‌هـا، از راه مـیـمـنـه بـه تـالـقـان مـهـاجــر و در روســتــای «قـزاق قـشــلاق» مـسکـن گزیده است. «قـــزاق قــشــلاق» در شمـال تـالـقان موقعیت داشته و از شهر تالقان سه کیلومتر فاصله دارد. پدرکلان مــادری‌اش از زمـیـنـداران اوزبـیکِ روستای قزاقان بود. پدر نورالله تالقانی، در جوانی تا اندازۀ درس ملائی خوانده و در بین اهالی قریه به «ملا نعیم» شهرت داشت.

نــورالله تــالـقانی تحصیلات ابتدایی را در مکتب ابتداییۀ «سرای‌سنگ» تالقان و لیسه را در مکتب نظامی «لـیسۀ حربی مهتاب قلعهِ کابل» و دورۀ لیسانس را در پوهنتون حربی کابل به پایان رسانید. پس از آنکه در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی از حربی پوهنتون فارغ گردید، در آن پوهنتون به تدریس و تعلیم «تکتیک» پیاده پرداخت. او در پهلوی وظیفۀ مقدس استادی، مهتمم مجلۀ حربی پوهنتون نیز شد.

نــورالله تــالــقــانی پس از سه سال خدمت در حربی پوهنتون به حیث مدیر مسوول مجلۀ اردو مقرر و به فـعالیت‌های رسانه‌یی آغاز کرد. در اواخر سال ۱۳۴۳ به اتهام نشر ایدیولوژی علمی و ضد غربی در یگانه مـجـلـه عـسکری، مجبور به استعفا و از قوای مسلح اخراج گردید. بعد از کودتای ۱۳۵۲ مجدداً افسر و در وزارت فـواید عامه به حیث رئیس اداری مشغول خدمت گردید. هنوز سه ماه از دورۀ خدمتش در آن وزارت سـپـری نگردیده بود که مدت دو سال و نیم نظر به امر داوود خان رئیس جمهور وقت در خانه تحت نظارت پولـیـس قـرار گـرفـت. قـبـل از حادثه هفتم ثور ۱۳۵۷ آخرین وظیفۀ او در ریاست پیژنتون و ریاست تفتیش تعیـینات اردوی وزارت دفاع ملی بود. رتبۀ نظامی‌اش دگروالی بود. در سنبله ۱۳۵۷ به امر حفیظ الله امین دستگیر و بیشتر از یکسال و چهار ماه را در زندان پلچرخی سپری نمود.

نورالله تـالـقـانـی بـعد از تحولات ششم جدی ۱۳۵۸ از زندان آزاد و بعداً به حیث رئیس نشرات وزارت دفاع مـلـی و مـتـعـاقـبـاً بـه حـیث معین وزارت امور اقوام و قبایل ایفای وظیفه نمود. او مدتی را به حیث رئیس کـمـیـتـۀ دولـتـی طـبع و نشر بیهقی نیز اجرای وظیفه نموده و سهم خویش را در چاپ و نشر صدها جلد کـتـب ادبـی، عـلـمـی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی به زبان‌های دری، پشتو، اوزبیکی و دیگر زبان‌ها ادا نمود. این سـال‌هــای کاری او را میتوان درخشان‌ترین زمان شعر و ادب در تاریخ معاصر افغانستان شمرد. چــون نه قبل از آن و نه هم بعد از آن در مطبعۀ دولتی آن طور آثار گرانبها، نفیس، نایاب و باارزش در مدت کوتاه دگر به نشر نرسید.

نورالله تالقانی به صفت پژوهشگر، مورخ، نویسنده و به مثابۀ ناشر صدها عـنـوان کـتـاب مـفـیـد، خـدمات بزرگ و فراموش ناشدنی را برای مردم افغانستان بخصوص اهل فرهنگ انجام داده است. زندگانی نورالله تـالـقـانـی مـشحون از مبارزه در راه برابری ملی- اجتماعی و فعالیت‌های گستردۀ روشنگرانه بوده است.

نــورالله تـالـقـانـی از تـبـار دلیر مردانِ نامی و چهره‌های معـدود فرهنگی تاریخ معاصر کشور ماست که در حـلـقـه‌هـای روشـنـفـکـران مـیـهـن، چـه در ساحۀ نظامی و چه ملکی دارای جایگاه خاصی می‌باشد. او بـی‌خوف و بی‌حراس دردهای مردم مظلوم خویش را با صراحت باز گو و بیان می‌نمود و دلیرانه از آن دفاع می‌کرد . او سمبول راستین تلاش در راه فراگیری علم و دانش و نماد راستین پـیـکـارِ بـی‌امان در راه حق طلبی و بـرابـر زیـسـتـن بود و تمام عمر و زندگی پُربار و پُر افتخار خویش را صرف مطالعه و نوشتن کتب و مطالب ناب تحقیقی و علمی نمود. تالقانی از وسعت نظر نیک، دور اندیشی کامل، تحلیل درست وقایع، تـوان و شـهـامـت خـاصـی بـرخـوردار بـود. او یکی از بهترین فرزندان میهن ماست که باغرور و پرهیزگاری، زندگی شرافتمندانه نمود و جا دارد که در برابر ابهت آرمان‌های پاک و انسانی‌اش سر تـعـظـیـم فـرو آورد. زیــرا او یکی از بهترین چهره‌های درخشان فرهنگی تورک‌تباران معاصر کشور است که با غرور، سربلندی و سرشار از بادۀ عشق به میهن و مردم رنجور خود تا آخرین لحظات زندگانی آرام ننشست، تحقیق نمود و بی‌امان مبارزه کرد.

نـورالله تــالـقانی در ۳۱ جوزا سال ١٣٨٨ هجری شمسی مطابق به ۲۱ جون ۲۰۰۹ میلادی در کابل وفات و در شهر تالقان به خاک سپرده شد. انالله و اناالیه راجعون

مــقــالات و نـوشـتــه‌هـای شـادروان نـورالله تـالـقـانی در جراید و مطبوعات کشور به طور پراگنده به نشر رسـیـده و از آثـار چــاپ شـده‌اش مـیـتوان کتب «افغانستان ماقبل آریایی‌ها»، «فرهنگ اصطلاحات نوین» و «تخاری‌ها» را نامبرد. ناگفته نماند که اثر اخیر الذکر در سال ۲۰۱۰ میلادی در کابل به چاپ رسید.