ولایت سرپل از جملۀ ولایات باستانی کشور بوده، هوای زمستان آن سرد، تابستان آن گرم و آب و هوای مناطق کوهستانی آن گوارا است. این ولایت دارای چراگاه های سرسبز وسیع است که برای تربیه و نگهداشت حیوانات خیلی مساعد است. تقریباً 80 فیصد مردم دهات مصروف زراعت و تربیۀ مواشی بوده، از طریق مصرف محصولات حیوانی امرار حیات و معیشت می نمایند.

پیشۀ مالداری در ولایت سرپل نقش عمده در تقویۀ بنیۀ اقتصاد جامعه داشته، ستون فقرات اقتصاد مملکت را تشکیل میدهد. مردم زحمتکش ما از زمانه های قدیم به اینسو تربیۀ حیوانات را پیشۀ عنعنوی خود دانسته، در رشد و ارتقای سطح تولیدات حیوانی علاقه مندی زیاد دارند. انواع و اقسام مختلف حیوانات مانند گاوهای شیری از نسل گاو های وطنی سیستانی، کنری و نسل های مختلف بُز و گوسفند مانند گوسفند قره قُل، عربی، قندهاری، قته غنی، غلجایی و انواع اسپ ها از نسل های مختلف مانند اسپ سمن، سُرخون، اسپ توروق، مُشکی، اسپ جیرن و به همین قسم اُشتر و مرکب، و انواع مختلف طیور مانند مرغ های خانگی، فیل مرغ، مرغابی و غیره نگهداری می گردد. در کتاب قابوسنامه که هزار سال پیش نوشته شده، در بارۀ گلۀ اسپان پادشاه این سر زمین، مطالب ذیل را میخوانیم: « اسپ زاغ چشم شب کور بُوَد. شنیدم در حکایتی که چوپان احمدِ فریغون روز نوروز پیش وی رفت بی هدیۀ نوروزی و گفت: زندگانی خداوند دراز باد ! هدیۀ نوروزی نیاورده ام، از آنچه بشارتی بِه از هدیه دارم. فریغون گفت: بگوی، چوپان گفت: ترا دوش هزار مادیان کرۀ زاغ چشم بزاده است. احمد وی را صد چوب بفرمود زدن، گفت: این چه بشارت بود که مرا آوردی که ترا هزار کرۀ شب کور بزاد؟

قرار احصائیۀ وترنری سال 1377 ش تعداد مجموعی حیوانات طور تخمینی در حدود (572500) حیوانات مختلف، از جمله (180000) فرد گاو، (240000) رأس گوسفند، (20000) رأس بُز، (4000) نفر شتر و (3500) رأس اسپ و (95000) رأس مرکب و (30000) قطعه مرغ تربیه و نگهداری میگردید. ولی سیستم تربیه و نگهداری حیوانات، جنبۀ ابتدائی داشته از یک رَوِش سُنّتی بنابر علل عقب ماندگی در بسا شؤون زندگی باز مانده است که این روش تربیۀ حیوانات مانند امواج دریاها است ،گاهی آب دریا کم و گاهی زیاد میگردد یعنی در یک شرایط نا متعادل قرار دارد. در شرایط مناسب اوضاع جَوّی بارندگی های متواتر خصوصاً در ایام بهار که چراگاه ها پُر از علوفه های گوناگون است، مالداران بیشترین سود را می برند. در حالیکه در اوضاع نامناسب مانند خشک سالی، مشکلات محیطی، سرمای شدید و شیوع امراض مختلف ساری ضربۀ بزرگی در اقتصاد مالداران وارد آمده تلفات بین (80-90) فیصد در بین گلّه ها به بار می آورد. اگر مروری به گذشته های نزدیک بنماییم، در سال 1357 در هر ولایت یک کلینیک حیوانی دولتی با پرسونل آن که دولت برای شان معاش میداد و ادویه، سامان و مواد ضرورت کلینیک را تهیه میداشت موجود بود. در بعضی ولسوالی های پُر نفوس مانند سرپل، آقچه و اندخوی که مواشی زیاد داشت، کلینیک های فرعی در حال ایجاد بود. قبل از ایجاد کلینیک فرعی تشکیل و تعیین داکتر وترنر در ولایت سرپل همه ساله از اثر شیوع امراض مختلف حیوانی تعداد زیادی از مواشی و حیوانات مردم مالدار به امراض مختلف مصاب و تلف می شد. و مالداران از ناحیۀ نبود واکسین، ادویه، داکتر وترنر خیلی ها دچار مشکلات بودند. از یک طرف طبابت مؤثر وجود نداشت و از جانبی هم سطح آگاهی و آشنایی مردم مالدار به کلینیک حیوانی محدود بود و طبابت وترنری بین مردم مالدار ترویج نگردیده بود. همه وقت شیوع امراض ساری و عادی زندگی حیوانات و مواشی مردم مالدار را تهدید و تلف می نمود. دامداران نسبت عدم موجودیت داکتر وترنر، ادویه و واکسین بخاطر تداوی و جلوگری از تلفات حیوانات شان از شیوه های طبابت محلی، روحانی و خرافاتی بنام مریضی های تلخه دار، یمان، ناخُنه، سیانو، قلو، قانچره، پرگ درد، تلاق درد ، آقسل، قره سان، از تداوی های محلی یعنی دَور دادن حیوانات از دورا دور زیارت ها، خواندن، طومار و تعویذ، خیرات، داغ ماندن و سوختاندن ناحیه پوست بدن حیوانات، گرفتن خون از ناحیۀ چشم حیوان، انداختن مواد مُخَرّش از قبیل چونه و نسوار در چشمان حیوانات، بسته و ایستاده نمودن حیوان در بین آب و گرفتن خون از بدن حیوان استفاده مینمودند.

بالآخره بر اساس ضرورت و تقاضای مکرر مردم مالدار در برج ثور سال 1357 کلینیک فرعی در ولایت سرپل ایجاد شد و یک نفر داکتر با پرسونل خدماتی شروع به فعالیت نمود. اولین داکتر وترنری در ولایت سرپل بنده داکتر سیف الله از طریق ریاست عمومی خدمات وترنری استخدام و به خدمت مالداران گماشته شدم تا از طریق خدمات وترنری به مشکلات مالداران رسیدگی کرده از ضایعات و تلفات حیوانات مردم مالدار جلوگیری بعمل آورم. در سال 1368 در نتیجۀ جنگ و بی ثباتی و موجودیت شرایط ناگوار در کشور، تمام خدمات اقتصادی و اجتماعی و وترنری نه تنها در ولایت سرپل، بلکه در اکثر ولایات مملکت فَلَج شد. کارمندان وترنری نتوانستند در دهات کار کنند، مالداران دهات به کلینیک های حیوانی شهر به غرض تداوی حیوانات شان مراجعه کرده نتوانستند. در دهات و شهر ها امنیت موجود نبود.

بالاخره دفتر پروگرام ملل متحد برای افغانستان در منسجم ساختن بعضی وترنران پُرکار و با درک برای احیای مجدد کلینیک ها و کمک مالداری در حال سقوط، یک مقدار کمک مالی و تخنیکی به مالداران بنماید. روی این ملحوظ در قدم اول خدمات وترنری در سطح ولسوالی ها از طریق انجو ها (NGO) آغار شد. توزیع ادویه و واکسین از طریق مؤسسات غیر دولتی به طور رایگان بود. چندی بعد این پالیسی تغییر کرد. از اینکه دکتوران و وترنران کلینیک های حیوانی مصدر خدمات خوبتر و بهتر به مالداران شده باشند و مردم مالدار به اهمیت وترنری متوجّه گردند و از جانبی هم کارمندان وترنری با دلچسپی کار بیشتر و خوبتر کرده باشند، در سال 1370 خدمات وترنری از شکل عنعنوی تغییر یافت و پروسۀ شخصی سازی وترنری آغاز گردید. ادویه، واکسین و سامان در بدل قیمت به مالداران توزیع گردید. اکنون طبابت وترنری در ولایت سرپل ترویج شده و مالداران ما به اهمیت مسلک وترنری پی بُرده اند، به اهمیت و ارزش حیاتی و اقتصادی مالداری بیشتر متوجه شده اند. مالداران ولایت سرپل فهمیده اند که مشکلات شان از ناحیۀ واکسین، ادویه و سامان آلات کلینیکی از طریق کلینیک های حیوانی مرفوع میگردد. مدیریت عمومی وترنری با پرسونل موجود خود، همیشه در خدمت مالداران بوده، در جهت بهبود وضع مالداری، رشد و ارتقای سطح تولیدات حیوانی فعالیت مینمایند. از شدت شیوع امراض مختلف حیوانی در اثر واکسیناسیون متداوم کاسته شده است. چراکه همه ساله حیوانات و مواشی مردم مالدار علیه امراض مختلف حیوانی واکسیناسیون میگردد. کلینیک های حیوانی سرپل نیز در پهلوی سایر کلینیک های ولایات خودکفا گردیده است. از اینکه نسل های یک تعداد حیوانات اهلی و وحشی در ادامۀ جنگ و ناآرامی ها و عدم موجودیت حاکمیت دولتی در دو و نیم دهه جنگ، رو به نابودی گذاشته است که قابل توجّه جدّی میباشد.

اکنون در کشور عزیز ما افغانستان باز سازی و نوسازی در تمام عرصه ها به کمک جامعۀ جهانی آغاز گردیده، از وزارت های مربوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان تقاضا میگردد که در انکشاف مالداری و عرصۀ خدمات وترنری و حفظ محیط زیست، به منظور ادامۀ حیات نسل حیوانات وحشی توجه مبذول بدارند تا باشد که شاهد پیشرفت و شگوفائی در همه عرصه ها به خصوص در عرصۀ زراعت و مالداری شده باشیم.

داکتر سیف الله