ولایـت سـرپـل کـه در جـنـوب جـوزجـان موقعیت دارد یکی از مناطق خوش آب و هوا در شمال افغانستان مـحسوب گردیده از نظر پیداوار زراعتی، صنایع دستی، مالداری و درین اواخر نسبت کشف و بهره‌برداری از نفت از اهمیت بزرگ اقتصادی برخوردار است. ولایت امروزی سرپل که نام قدیم جوزجان یا گوزگانان متعلق به آن است در زمان فریغونیان این خانواده فرهنگ‌پرور و علم‌دوست مرکز فرمانروایی آنان بوده شهرت بزرگی را با کتاب حدود العالم به دست آورده است.

ولایت سرپل با نام قاری محمد عظیم عظیمی، غلام محمد خدیم، محمد مراد بلبل، محمد نواب نایب، ملا جمعه خان، ذره عظیمی، محمد قاسم برق و ده‌ها شاعر دیگر در شمال شهرت داشته ملا تاج محمد سرپلی، شاه پسند، خیر محمد چاووش و محمد صابر عندلیب در عرصه موسیقی نام این ولایت را تا دور دست‌ها رسانیده‌اند. امروز نیز خدمتگذاران زیاد فرهنگی اعم از شاعران، نویسنده‌گان، مورخین، پژوهشگران و استادان به این ولایت منسوب اند. نگارنده در سالهای پنجاه هجری در حدود شصت تن از شاعران سرپل را از طریق جریده دیوه (روزنامه جوزجانان امروزه) به خواننده‌گان جریده معرفی نموده بودم که نمایانگر رشد فرهنگ و ادب در این دیار است.

متاسفانه در دهه شصت و هفتاد هجری بنابر فشار بنیادگرایان افراطی و تسلط آنان در قرا و قصبات و ولسوالی‌ها تعداد قابل ملاحظه‌یی از روشنفکران مجبور به ترک زادگاه خویش گردیدند و در ولایات همجوار و یا هم به مرکز افغانستان مسکن گزین شدند. در پهلوی فرهنگیان قشر متوسط اعم از کسبه‌کاران، دوکانداران و تاجران نیز به منظور نجات از افراط‌گرایان، ولایت سرپل را ترک گفتند و این سرزمین از تحرک اقتصادی و فرهنگی محروم شد.

در سالهای حاکمیت جهادی و طالبی نیز درین ولایت هیچگونه توجه‌یی مبذول نشده به عمران و ترمیم خرابی ها اقدامی صورت نگرفت. در سالهای حاکمیت مافیایی که فساد در سراسر افغانستان مسلط بود، این ولایت نیز همچون سایر ولایات از فساد گسترده رنج می‌برد و اعمار و نو سازی آن به فراموشی سپرده شده است. اگر احداث سرک شبرغان-سرپل و تعمیر اداری ولایت را که بنابر ضرورت جدی در این اواخر اعمار گردیده مستثنی قرار دهیم، هیچگونه حرکت عمرانی از جانب دولت صورت نگرفته، هر تازه واردی با ورود به شهر به حال اسف انگیز آن اشک حسرت می‌ر‌یزد.

علی‌الرغم بی‌توجهی دولت به این ولایت، بعد از رانده شدن طالبان عده‌یی از کسبه‌کاران، تاجران و دُکانداران دوباره به خانه و کاشانه خود رو آورده با اعمار سرپناه و آغاز کسب و کار به رونق بازار آن افزوده‌اند و عده‌یی از روشنفکران نیز با ورود به موسسات فرهنگی و اداری، ولایت سرپل را از رکود مرگبار گذشته نجات داده اند.

در اینجا به عنوان معترضه لازم میدانم یاد آور شوم که عده‌یی از مامورین اداری، معلمین فداکار و طبیبان دلسوز با وجود شرایط نهایت ناگوار، حاضر به ترک دیار خود نشدند و همه نا ملایمات را چه در دوران حاکمیت جهادی و چه در زمان حاکمیت قرون وسطایی طالبی متحمل شدند. روشنفکران بی‌توقع و گمنامی که در این سالها زادگاه خود را ترک نگفته اند، مایه مباهات مردم خود اند و یقیناً نقش و جایگاه آنان در جامعه از اهمیت بزرگی برخوردار است.

فرهنگیانی که در سالهای بعد از سقوط طالبان از آسایش نسبی ولایات همجوار منصرف گردیده به زادگاه خویش برگشته اند یکجا با جوانانی که تازه به عرصه فرهنگ و ادب رو آورده اند به خلاقیت ادبی و فرهنگی می‌پردازند و در موسسات فرهنگی مصروف خدمت گذاری اند.

کاندید اکادمسین دکتور محمد یعقوب واحدی که یکی از چهره های فرهنگی کشور محسوب می‌گردد و با تحقیق و پژوهش در تاریخ و ادب کشور جایگاه خاصی در میان فرهنگیان باز نموده است، یکی از چهره های بزرگ فرهنگی است که در زادگاه خود و در میان مردم برگشته بر علاوه راهنمایی و تشویق جوانان به خلاقیت های ادبی و فرهنگی، در این اواخر به ابتکار بزرگی دست یازیده و با فداکاری حاضر شده است مجموع کتاب های خود را که به چندین هزار جلد میرسد به صورت رایگان به اختیار بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی قرار دهد. این بنیاد نیز کتاب خانه‌یی را به نام امیر علی شیر نوایی این بزرگ مرد سیاست و ادب، بنیاد نهاده همه دارایی معنوی دکتور واحدی را از طریق کتابخانه به دسترس باشنده‌گان ولایت سرپل و ولایات همجوار قرار داده است.

باید متذکر شد که دکتور واحدی در طول بیشر از شصت سال کتاب هایی را جمع آری نموده که اکثراً منحصر به فرد بوده و از ارزش بزرگ علمی برخوردار است. موصوف از نان شب و روز خود و فامیل خود صرفه‌جویی نموده موفق به خرید کتاب گردیده است. او ساعت ها در زیر آفتاب گرم تابستان و یا در روزهای یخبندان زمستان شهر کابل، در کتاب فروشی های پل باغ عمومی وقت صرف میکرد تا کتاب مورد ضرورت خود را دریافت میکرد و با قرض و وام آن را خریداری می کرد. اکنون همه این داشته های خود را در حالیکه حتی از سرپناه شخصی در زادگاه خود در شهر سرپل محروم است به دسترس همشهریان خود قرار داده است و بدون توقع به تنظیم کتاب ها در کتاب خانه امیر علی شیر نوایی مصروف است.

زهی افتخار به چنین دانشمند فداکار و از خود گذر!

من در حالیکه ایجاد کتابخانۀ امیر علی شیر نوایی را که به مناسبت دهمین سالگرد وفات شادروان عبدالغفار بیانی فرهیخته مرد فرهنگی کشور ما در شهر سرپل افتتاح گردیده به دست اندرکاران بنیاد بیانی مخصوصاً به الماس بیانی این جوان برومند و خلف صدیق غفار بیانی تهنیت می‌گویم. به کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی که سمت استادی و بزرگی به گردن من دارد، عمر طویل توام با صحت و خلاقیت آرزومندم.

یقین کامل دارم که این اقدام نیک دکتور واحدی را فرهنگیان کشور به دیده قدر نگریسته با استفاده از کتابخانه امیر علی شیر نوایی به خلاقیت و خدمات بزرگ ادبی و فرهنگی نایل می‌گردند.

محمد الله وطندوست