نوایی نینگ نوالری
در بارۀ ما
website counter
تصاویر پانزدهمین سالروز وفات شادروان بیانی
رمضان مبارک
صفحۀ یوتوب ما
صفحۀ فیس بوک ما

كـیـمـگـه بـاریـب ایـتـه یـن... ایـن ترانه ی زیـبـا را شـاعر گرامی شهباز ایرج ساخته اسـت و فـرهـاد دریـا هـم خـیلی زیبا اجرا كـرده است. زیـبـایـی این آهنگ از دیدگاه مـن دو مسـئلـه ی مهم دارد یكی این كه فـرهـاد دریـا از مــحــدود خــوانـنــده هـای افـغـانـسـتـان اسـت. كـه در اجرای آهنگ هـای اوزبـیكی مشكل لهجه ندارد و ترانه را خـیـلـی بـه زیـبـایی اجرا می كند و حتا فـكـر كـنم شاید شاعر آن حظ ببرد و كیف كـند و زیبایی دیگری كه آهنگ دارد او این است كـه تـرانـه ی اوزبـیـكـی در چـوكـات موسـیـقـی فارسی اجرا شده اون هم در سـاختار آهنگ های فرهاد دریا، و ترانه ی این آهنگ هم خیلی ساده... ا

دانش اندوزی و فـراگـیــری فـنــون ادبی و هـنــری از ســجـایـــای بــرازنــدۀ کسانی مـحـسـوب میگردد که دارای ذوق سلـیـم و صاحب دیـد وسیـع بـاشـنـد. مـردم ادب پـرور انــدخــوی همـانـند دیگر شیفته گان سرود و سخن از روزگاران قدیم تا امروز با ایــن روحــیــه آمــیـزش یـافـته، در پرورش گلبرگ هــای نـفـیـس ادب و هـنـر از خـود سلایق ویــژه یی نشان داده اند. منجمله گــرایـش مـهـر ورزانــۀ شـان در آمـوزش و گسترش هـنـر ظـریف موسیقی کلاسیک (نــوا هــای قــدیـمه به خصوص اوزبیکی) شــایـان یــاد کــرد اسـت. هـنـر دوسـتان در مــحــافــل هـنـری به نوا های روح نواز رامشگران با اشتیاق... ا

قـرن‌ها پیش جوگی‌ها در سفر ‌های بدون مــرز شان به افغانستان آمدند. هیچ کس نمی‌دانـد دقـیـقاً چـه وقـت؟ یـا چطور؟ اما همه می‌گویـنـد کـه آنـها سال‌ها پیش به این مـمـلــکــت آمــده‌انــد. هــیــچ کـــس نمی‌دانـسـت، آنـهـا کـجا می‌خوابند؟ کجا بـچـه‌هـایـشـان را بـه دنـیا می‌آورند و کجا بـا همدیـگر جمع می‌شوند؟ اما آنها بودند کـه هـمـیـشـه اولـیـن و تازه‌ترین خبر‌ها و کشف‌هـای دنیا را یا حداقل خبر کشف‌ها را برای مردم افغانستان می‌آورده‌اند. مثل مسافران جادویی که خبر‌های ســرزمـین های راز و رویا و جـادو را بـــا خــود حـمـل مــی‌کــرده‌انــد. شــایـد آنـهـا در ابــــتـــدا خیمه‌هایی همراه داشته‌اند... ا

افـغـانستانده تورک- اوزبیک خلقی نهایت ده ستم کـورگـن ایـل- اولــوس. بــو ایــل- اولـــوس قـنـچـه هـم اوزاق تــاریـــخــــی اوتـمـیـشـگه ایگـه بـولـیـب بابا- اجدادلری کتـتـه خـان و خاقانـلیـکـلر قـوریب، دواریـغ ســـوریـب کـیـــلـگـن بــولـسه‌لـــر هـــم، قـالــه‌ویـرسـه اولـر سونگـی بـیـر- ایکـّـی عصـر مـابـیـنـیـده اوشـبـو چـیـگـره‌لـــــرده قـیـینـاق و قیـیـنـچـیـلیـکـلر آستیده حیات کیچیریب، شو بــاعـث مـدنـی- تـاریـخی، تیل و ادبیاتلری ایـزیلیب- یینچیلیب کیلگن خـلـق. اوشـبـو خـلــق نـیـنـگ محکـومیت تاریخی هنوزگچه هم سونگی ایکّی عصر آره‌سـیـده کـورگـن نـقـصـانـلـرنـی بـرطرف قیلیشگه امکانیت تاپه‌آلمه‌گن... ا

محمد جان ولد بدل مشهـور بـه بـنـگیـچه تــاشــقـرغــانــی در سال 1307 هــجـری شمـسی در گــــذر ایــش مـحـمــد بـیـک نـاحـیـۀ اول شهـــر تـــاشــقــرغـان مـرکـز ولـسوالــی خـُلــم در یک خانـوادۀ هنرمند تــولــد شده است. پــدرش بـه اسم بـدل مشهــور بــه بــدل مـست تـاشـقـرغـانی بــوده بـه نـواختن دمبوره مهارت داشـتـه، بـنـگـیـچـه پـدرش را درسن 2 سـالـگی از دست داده تـحـت تـربـیــۀ مــادرش قـــرار گـرفـت. در سـن خــورد سالـی نزد مـلای مـحـله به فرا گیری دروس دینی پرداخته، کـتـب مـتـداولـه را الــی پـنـجﮔــﻧـﺞ، قـرآن کـریـم، غـیـاثـی و دیــوان حـــافــظ تــمـام نــمــــوده در ســـــال 1329 هــــجــــــری شمسی بـه خدمت عسکری... ا

اولـوغ بـابـامـیـز بـویـوک متفکّر علیشیر نوایی حقیده بیش یوز أیلدن بیری تینمه‌ی یازیلماقده. نوایی نینگ زمانداشلریدن: میر خواند، خواند امیر، دولتشاه سمرقندی، حافظ ابرو، فصيح‌ خوافى‌، عبدالرحمن جامی، مـعـیـن الـدین اسفزاری، واعظ کاشفی، زین الدّین واصفی، سام میرزا، ظهیرالدّین محمد بابر و باشقه‌لر شـاعـر و عـالـم نـیـنـگ حـیاتـی‌لـیک چاغیدن باشلَب سؤز یوریتگن بؤلسه‌لر، بو سؤز رشته‌سینی اولردن کـیـئـینــگی تـاریـخـچـی و تـذکره‌نویس‌لر دوام یتیب کیلدیلر. منه فنده نوایی‌شناس‌لیک دیگن ساحه پیدا بؤلدی. اؤزبیکستان‌ده نوایی شناسلیک گورکیره‌ب رواجلندی. روسیه‌لیک نوایی‌شناس‌لر شاعر و عالم‌نی چـقـور اؤرگـه‌نیش‌گه کیریشدیلر. تورکی جمهوریت‌لر، شرق دولت‌لر، ائنیقسه، غرب‌ده نوایی‌گه قیزیقیش تاباره آرتدی. بـو دانـا انـسان‌گه بؤلگن قیزیقیش‌لر چؤغی ساویگنی یؤق. نوایی حقیده ائتیلماغی کیره‌ک سـؤزلـرنیـنگ کیتی کؤرینمه‌یاپتدی. نوایی زمان‌لر آشه عموم انسانیت اوچون بیان قیلینگن قدریت‌لر نینگ کویچیسی بؤلیب قاله بیره‌دی. او شونده‌ی اولوغ ذات دیر.

کمینه نوایی تفکّری توبیگه شونغیب کیترکنمن، شو ساحه‌ده سباق آلگن کمترین اؤقووچی صفتیده، اولوغ سیما حقینی ادا قیلیش بابیده بیرار بیر کیره‌کلی إیش قیله آلمه‌گنیمدن بیزاوته‌من. نوایی گه مناسب إیش قیلیش گه کوچیم ایتمسه- ده، اؤزیمنی بابامیز آلدیده دایم قرضدار حس ایته‌من. نوایی نینگ «خمسه» سی، «لسان الطیر» نی عرب یازوویگه اؤتکزه‌یاتگنیمیده (2008) إیچیمدن لاپ ایتیب بیر فکر اؤتگن ایدی. اؤشه اؤی و فکرلر ثمره‌سی اؤله‌راق، بیر کتاب تیارلش کؤنگلیم‌ده توئیلدی. مین بو اثرگه «نوایی اؤز حقیده» دیگن نامنی قؤیدیم. شاعر نینگ بوتون کتابلرینی کؤزدن کیچیرسم کتته گینه معلومات‌گه یوزمه- یوز کیلدیم. علیشیر نوایی اؤزیگه تؤغری بها بیرگن و اؤز حقیده (نظم و نثر ده) اینگ تؤغری سؤزلرنی ائتگن بؤلیب چیقدی. بولر قوروق معلومات‌لر بؤلمی، اؤشه دور واقعه- حادثه‌لری بیلن توته‌شیب کیته‌دی. ایزلی- ایزلی تاپگنلریمنی سیز عزیزلر بیلن بؤلیشیش مقصدیده، «نوایی اؤزی حقیده» دیگن رُکن آستیده بیر تورکوم معلوماتنی بیریب باریشگه قرار قیلدیم. ضرورت سیزگن پئتده، نوایی تیلیدن ائتیله‌یاتگن سؤز و فکرلر گه البتّه، ایظاح‌لر هم بیریب باره‌میز.

نوایی اؤزی حقیده

«امّا بعد؛ فقرا نینگ گدایی و غرایب مستوره‌لر نینگ چهره گشایی الفقیر و الحقیر علیشیر المللقب بن النوایی (گناه‌لرینی کیچیب عیب‌لرنی بیکیتسین) مونداق عرض قیلور و اداسین اؤزیگه فرض بیلور کیم، بو خاکسارِ پریشان روزگار شباب (یاشلیک) عونی (یاردمی) نینگ بدایتیدین (باشله‌نیشیدن) کُهلَت (کیکسه‌لیک) زمانی نینگ نهایتیغه‌چه (سؤنگیگچه) دوران واقعاتیدین و سپهر (عالم) گردان حادثاتیدین و دهر فتنه‌انگیر بوقلمونلیغیدین (رنگ‌مه- رنگ) و زمانه‌نی رنگ آمیز گوناگونلیغیدین مدت مدید (اوزن) و عهد بعید (اوزاق) هر نوع عشق و صورت‌ده اقدام (قدم‌لر) اوردوم و هر طور سلوک (یؤل، یؤنه‌لیش) و کسوت (کیئیم) ده یوگوردوم و اؤزومنی یخشی- یمان خدمت و صحبتیغه یتکوردوم. گاه مذلت (خوارلیک) و عنا (رنج) ویرانیده شیون (ناله) کؤرگوزدوم و گاه عزت غنا (بایلیک) بوستانیده انجمن توزدوم.

مثنوی:

گهی تــــاپدیــــم فلکدیــن ناتـوان‌لیغ

گهی کــؤردوم زمــانـدیــن کامـران‌لیغ

بسی إیسّیغ، ساووغ کؤردوم زمان‌ده

بسی اچّیق، چوچوک تاتدیم جهان‌ده

افلاس (هیچ نرسه یؤق پئتده) و ناتوانلیغ هنگامیده، یعنی فلاکت و نامرادلیغ ایّامیده گاه علم مدارسیده صفی (تنلنگن دوست) ینال (قویراقده) یر توتدوم، گاهی علما مجلیسیده علم نوریدین کؤنگومنی یاروتدوم گاه عتقیا (پرهیزگارلر) مجالسیده الر قــُدمی یتگن یرگه یوز قؤیدوم و سجده کثرتیدین منگله یم تیریسین سؤیدوم و گاه صفا خانقاهی اهلی عبریقغه (پیاله) سوو قویماق بیله ارجمند بؤلدوم و گاه فنا دیری خیلی صبوح (شراب) کشلیغیدین سر بلند بؤلدوم. و گاه لئیملر (توبن) آلیده خوارلیغ و گاه ارضا (رزیل) لر بی اعتبارلیغ کؤردوم. و گاه عشق کوییده بی‌باک‌لیغ و آدمی کـُش پریچهرلرغه هلاکلیک دست بیردی. و گاه جنون محلله‌سیده ارازل بؤینومغه سیللیِ اوردیلر و اطفال باشیمغه تاش یاغدیردیلر و گاه شهریم ایلی ستمیدین غربت‌گه توشدوم و غریب خلایققه قؤشولدوم و قاوشتوم. و جبال (تاغ) قلّه‌سی آرامگاهیم بؤلدی و گاه صحرا یتکاگی پناهیم بؤلدی. و گاه غربت‌ده علیل (بیمار) و غریب ایلگه ذلیل بؤلدوم. و گاه بو شدت‌لردین عزم وطن قیلدیم. و گاه عزیزلر خذمتیدین اؤزومنی بهره‌مند و سؤزومنی دلپسند و ارجمند تاپدیم.

رباعـی:ـ

گـردون گـاه منـگـه جفا و دونـلوق قیلدی

بختیم کبی هـــر إیشـده زبونلوق قیلدی

گـه کـــــام سری رهنمـونلــــوق قیـلدی

القصـــــــّه: بسی بوقلمونلوق قیــــلدی

امّا، شغل و کامران‌لیغ چاغیده و کؤنگول ملکی خلق هجومی بولاغیده و گاه امارت منصبیده اؤلتوردوم و حکم و حکومت محکمه‌سیده دادخواه سؤردوم و گاه پادشاه نیابتیده (اؤینباسر) ترقــُب (کوزه‌تماق) توزدوم و نظاره‌گر ایلگه اؤزومنی کامگار کؤرگوزدوم. و گاه مکرومت ایوانینی مکان قیلدیم. و گاه نشاط باغیده بزم طرحی سالدیم و ساقی و مطرب سیمایی‌ده بهره آلدیم. و گاه سلاطین مخالفت‌لریده اراغه کیردم و منازعات‌لرین موافقت‌قه قرار بیردیم. و گاه حرب معرکه سیغه اؤزومنی سالدیم. و جهل و نادان‌لیق تهمتین بؤینیمغه آلدیم. و گاه حیرت اهلیغه اؤزیمنی قادتدیم، و هر نوع خیر بقعه (اوی، سرای) لری توزه‌تدیم، انداقکی، سعی‌یمدین رباط‌لر بؤلدی و اندین مسافرلرغه نشاط بؤلدی.

بیت:

دماغیمغه توشیبان کــــؤپ تصوّر و پـدیدار

اؤزومنی جاه و اولوغلوق‌قه ائیله‌دیم اظهار

بو مقدمات‌دین مقصد بو کیم، هر کوی و کؤچه ده یوگوروب مین و عالم اهلیدین هر نوع ایلگه اؤزومنی یتکوروب مین و یخشی- یمان نینگ افعالین بیلیب مین و یمان و یخشی خصلت‌لرین تجربه قیلیب مین. خیر و شردین نوش و نیش کؤکسوم‌گه یتیبدور و لئیم و کریم و زخم و مرحمین کؤنگلوم درک ایتیبدور. و زمان اهلیدین بیاض (آق) اصحاب دوران خیلیدین بعضی احباب که بو حاللردین خبرسیز و کؤنگوللری بو خیر شرّدین اسره‌ر سیزلر.*

قطعه:

نی بیلگی اول کیشی کیم، شهد و می نی تاتمه‌یدورور

کــه، وصـــل و هـجـر کبـی اول چـوچـوکـــدورور، بـو اچیغ

بـیـلــــــور ذلیــــــــــل مـسافــــــــرکـه، پــویــه ائـلــرده

قــوم و تـــؤزانگ یــومشـاغ، تــــاغ خـاره دور قـتـــیــغ»*ـ

یازووچی: ذکرالله ایشانچ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ـ* بو متن نوایی دوریده‌گی تلفّظ گه ماس روشده توزیلگن. بوگونگی ادبی تلفّظ ایمس البتّه.

ـ* علیشیر نوایی، مکمّل اثرلر، ۱۴نچی جلد، ۸-۱۰بیتلر، تاشکینت ۱۹۹۸.

مـحسوب

استاد ذکرالله ایشانج و داکتر عزیز فاریابی

محمد جان ولد بدل مشهـور بـه بـنـگیـچه تــاشــقـرغــانــی در سال 1307 هــجـری شمـسی در گــــذر ایــش مـحـمــد بـیـک نـاحـیـۀ اول شهـــر تـــاشــقــرغـان مـرکـز ولـسوالــی خـُلــم در یک خانـوادۀ هنرمند تــولــد شده است. پــدرش بـه اسم بـدل مشهــور بــه بــدل مـست تـاشـقـرغـانی بــوده بـه نـواختن دمبوره مهارت داشـتـه، بـنـگـیـچـه پـدرش را درسن 2 سـالـگی از دست داده تـحـت تـربـیــۀ مــادرش قـــرار گـرفـت. در سـن خــورد سالـی نزد مـلای مـحـله به فرا گیری دروس دینی پرداخته، کـتـب مـتـداولـه را الــی پـنـجﮔــﻧـﺞ، قـرآن کـریـم، غـیـاثـی و دیــوان حـــافــظ تــمـام نــمــــوده در ســـــال 1329 هــــجــــــری شمسی بـه خدمت عسکری... ا

وقـتـی بـا خـیـر مـحـمد چــاووش ملاقـات میـکـنـیـد، انسانی حلیم و مـتـواضـع و در عین زمان بـا مـنـاعت و سربلند را در برابر خـود مـی‌بـیـنـیـد. مـنـاعـت نـفـس و غرور مشـروع انـسـانی او در عین فـروتـنـی، از اعـتـمـاد بـه نـفـس و روحـیـۀ بـلند اتکا به خــود و بــاور هــای مـلـی او سر چشمـه می‌گـیـرد. یکجا با این روحیه، پـیـگیری در کـار، عـشـق و عــلاقۀ پــایــان نـاپـذیـر به مـوسیـقـی مـلـی و باور به موفقیت درین ساحه او را از دیـگـران مـتـمـایز می‌سازد. آهـستـه و شمــرده حــرف مــیــزنــد، بــا قـاطـعـیت از فکر و نظر خود دفاع می‌کند، شـوخ طـبـع و بـذلـه‌گــو است، با تبسم و صمیمیت شما را استقبال میکند... ا

هـنـر هـمـانـند شعر و ادبیات تراویدۀ ذوق و استعداد زیبایی شناختی انسان و نماد احساس و انـدیشـه های ظریف و تلطیف شدۀ اوست. انـسان نـه تنـهـا بـا ایـجاد و ابـداع پـدیـده هـای هـنـری ذوق و سلیقۀ زیبایی شـنـاخـتـی خـود را اقـنــاع و رشد مـیـدهـد، بـلـكـه درد ها و نیاز های روانی و حسّی خـود را نیز از راه شنیدن یا دیدن آن تسكین می دهد و بر طرف مـیـكـند. از هـمـیـن رو، تـا انسان بوده و هست، هنر با او هـمـراه است و مانند همه نماد های گونه گون فرهنگ بشری یكجا با نسلهای آدمــی پـویـه تـاریـخ را در نـور دیــده، فـراز و فرود هـای تـحــول و دگـرگـونـــی هــا را پذیرا شده است. ا

سـیـد کـبـیـر کمـال رحـمـتلی استاد غفار کـمـال نـیـنگ اوغلی دیر. سید کبیر نینگ قـولاغــی بـالــه‌لـیـگـیـدن دوتـار نــوالری و کلاسـیـک آهـنـگ‌لـر بیلن تانیش. آته‌سی رحـمـتـلـی اسـتـاد غـفار کمال افغانستان نـیـنـگ مـشـهـور کـلاسیـک خواننده‌لریدن بیری بـولـگن. سـیـد کـبیر ایندی رحمتلی آتـه‌سی نیـنگ ایزینی ایزلب بارماقده دیر. اوزیـنـی ایتـیشیچه: «اوزبیک خلقی نینگ اصل مـوسیقی‌سی دوتار دیر و مین دوتار بـیـلـن ذوقـلـنـه‌مـن. کـلاسـیک موزیک‌لر و فـلـکـلـوریـک قـوشـیقلرنی هم اوقویه‌من. الـبـتـه بـرچـه‌سـیـنـی اوز رحـمـتلی آته‌م، استاد غفار کمال دن اورگه‌نگنمن». سـید کبیر اوزبیکستان‌لیک... ا

اوشبو طریقت، عرفانی و فـلـسفی تفکر ایگـه سـی، «مـولـوی»، «مولانا» و عادی خـلـق ایچیده «ملای روم» لقب لری بیلن شهـرت قـازانگن بویوک شاعر جلال الدین محمد بـن بهـاؤالـدیـن ولد نامیگه منسوب دیر. تـورکـیه لیک ییریک تصوفشناس عالم مـرمـره اونیویرسیتی الهیات فاکولته سی نـیـنـگ اسـتـادی دوکتور سلجوق ایرآیدین «تـصـوف و طـریـقت لر» ناملی کتابیده، او نـیـنـگ آتـه سـی حقـیـده قـویـیده گیدیک مـعـلـومـات بـیـره دی: «سـلـطـان الـعـلما لـقـبـی بـیـلن تنیلگن محمد بهاؤالدین ولد بـن حـسـیـن البکری بلخ شهریده دنیا گه کـیـلـدی. آنـه سـی، خــراسان پادشاهی علاؤالدوله خوارزمشاه نینگ... ا