مـشهــور تـاریـخـچـی عـالـم مـیـخائیل نستورخ تمانیدن «انسان ایریق‌لری» (مبدأ نژادهای انسان) 1966 یـیـلـی‌ده فـارس تـیـلـی‌ده نـشر قیلینگن اثر و «دنیا خط‌لری» کتابی‌ده هم قید ایتیلگن منبع‌لر اساسیده امریکا قطعه‌سی نینگ بومی «اصـل تـوب» انــســان‌لـری، اجـداد و بابا کلان‌لری ییگرمه بیش ییل ایلگری ایـلــک بــار شـمـالـی امـریکا، سونگره جنوبی امریکا گه باریب قالگن‌لر. اولر «بیرنگ تنگه‌سی» (بوغازی) آرقــه‌لــی آسیا قطعه‌سیدن (اَکیان) آشه، اوشه زمان‌لرده طبیعی موزلمه‌لر (موزلیک‌لر) ایریمَسدن بورون دسـت اول اوشـبـو بـوغـاز دن اوتـیـش ممـکن بولگن پیت‌لرده اوتکن بولسه‌لر عجب ایمَس، چونکه امریکا قطعه‌سی‌ده اونــدن آلـدیــن جمعیت‌لری بولمه‌گن. دینگیز موزلری ایریه‌باشله‌گندن سونگ بیرنگ بوغازی آرالیغی ایریـلـیـب انـسان‌لر اوتمیش‌لری اوچون ناممکن بولیب قالگن. شونینگ اوچون آسیا قطعه‌سی‌دن بیرینچی بار امریکا گه باریب قالگن، مهاجرت (ایمی گریتسیه) قیلگن اوشه دورده‌گی تورک تاتارلر باشقه دنیا انسان‌لریدن ایریلیب قالگن‌لر دییش ممکن دیدی، زیرا که کیینچه‌لیک امریکانینگ قیزیل تن‌لی انسان‌لری آرقه‌لی تانیلدی و اولر اَسته- سِکین بوتون امریکا قطه‌سی‌ده ترقه‌لیب کیتیش‌لریگه دوچ کیله‌دی. قیزیل تیری‌لری اوشبو منطقه‌ده ابتدایی انسان‌لر حیاتی‌ده خاص بولگن بوب (BUB) پرامکدیو دیب کتان مدنیت‌لرینی ترقه‌تیب و رواج‌لَنتیره‌دی‌لر.

امریکانینگ قیزیل تن انسان‌لرینی تشقی تاریخچی‌لر اوز اثرلریده ایلدیزلرینی منگول تاتارلرگه یعنی اولر آلتای تاغ‌لریدن کیلیب چیقگن دیب، کورسه‌ته‌دی‌لر. اما، اصلده قره‌گنده تورک تاتارلرنی کیلیب چیقیش تاریخ‌لری آلتین تاغ و آلتای تاغ‌لری آرا لیغی‌ده بولگن دیب تن‌آله‌دی‌لر. کیینچه منگولیت‌لر کیلگن‌لیک‌لری و تاتارلرگه قوشیلیب سنگیب کیتگن‌لری بعضی بیر تاریخچی‌لر اثرلریده معلوم بوله‌دی. شو بیلن بیرگه اثرده‌گی معلومات‌لرگه قره‌گنده، ایلک بار تورک تاتارلر امریکا قطعه‌سی‌نینگ قیزیل تن‌لی انسان‌لرینی توب اهالی‌سینی کوپه‌یشگه باشله‌گن بولسه، کیینچه هندولر (ایئىدلر) اگرده موزلیک دوریده بارگن بولسه‌لر، پارومنگولوئیدلر آلدینراق قیزیل تن‌لر منشا ایلدیزلرینی تشکیل بیریب ایلدیز آتکن‌لر اولر نه‌فقط آته و بابالری شمالی، جنوبی و مرکزی آسیا نقطه‌لریدن باریب قالگن‌لری بی‌جز ایمَس، اگر اولر تکامله‌وی رواجله‌نیش بیلگی‌لری مرکزی آسیا انسان‌لریدن اثر اَیرو بولسه هم اولردن فرق قیلسه هم ایریقی جهتدن بیتته بولگن.

یوقاریده نامی کیلتریلگن عالم امریکادن تشقری آسترالیا و اروپا منطقه‌لریده هم حیات کیچیریاتگن خلق‌لر شو جمله دن؛ یاقوت‌لر، بورگوت‌لر، تونگوس‌لر، چوکچک‌لر، آلتای‌لر، اسکوس‌لر و شونینگ‌دیک روسیه‌نینگ منگولیت و تاتار ایریق‌لریدن؛ باشقرت‌لر، چورش‌لر همده تورلی- تومن اورغ‌لر، تورلی گروه‌لرگه بولینیب کورسه‌تیله‌دی. اوشبو گروه‌لر شمالی آسیا تورک‌لری، جنوبی آسیا و نیچ اکیان حوزه‌سی و امریکا منگولیت تاتارلری هم ایککی طایفه‌سی مشهور بولیب اولردن یورت‌لر و ایکّینچی‌سی «مالایا» دیب اته‌لووچی، اوچینچی طایفه‌سی «امریکایی» تورک تاتارلرنی منگولیت‌لر دیب کورسه‌تیله‌دی. اولر اَیریم خصوصیت‌لریگه کوره باشقه تورک و تاتارلردن اوزیلگن حالده، تورمیش طرزی و بدن اعضالری بعضی بیر شرایط‌لرگه کوره ماسلَشیب قالگن‌لری طفیلی اَیریم خصوصیت‌لری اقلیم و طبیعی شرایط‌لرگه موافق اوزگرگن دیدی.

اوشبو خصوصیت‌لرنی یخشی فهم‌لش اوچون انسان شناس‌لیک بولیمی انتروپولیک نظریه‌لرینی نظرده توتیب تحلیل ایتشیمیزگه توغری کیله‌دی. چونکه، اوشبو کتاب‌ده تورک و تاتار و منگول‌لرنی انتروپولیک جهت‌دن هم آسیا و امریکاگه باریب قالگن تورک و تاتار سلاله‌لرینی علمی تحلیل ایتیب خلاصه چیقه‌رگن، اوشبو بحث بیر کتته اَیریم موضوع بولیب اونگه کریش اوزی نهایت چُقور بحث تقاضا ایته‌دی. شو باعث اوشبو مقاله‌ده خلاصه قیلیب آلگن قسمت‌لریمیزنی ایککی قِسم‌گه بولیب بیرماقچی میز، نهایتده ایریق‌چی‌لیک حقیده هم بیر آغیز سوز.

ایریق‌چی‌لیک‌ده‌گی پوچ و بی‌اساس تمان‌لری بعضی بیر مملکت‌لرده‌گی عالم‌لر فرق‌لی روش‌ده یازگن نظریه‌لریده ایلگه‌ری سوریب کیلگن فکرلری آق سویک یا خود آق تن ایریقلی‌لرنی باشقه ایریق‌لردن دایما اوستون قویه‌دی‌لر. قاره تن‌لی و سریق تن‌لی‌لرنی ذاتی پس دیب بیله‌دی‌لر. بو مطلقاً ناتوغری نظریه ایکن‌لیگی بوکونگی شرایط‌ده اوز عکسینی تاپه‌دی. ایکّینچی جهان اوریشی دوریده امریکا، آلمان و بریتانیا دانشمندلری‌نینگ آریا و آریایی‌لیک حقیده یعنی آرین ایریقی اتمه‌سینی ایلگری سوریب تورک‌لرگه قرشی اویدیرمه ایریق پیدا بولیشی‌ده، سیاسی هدف و مقصد اساسی‌ده یولگه قوئیلگن بولیب، بوتون آسیا منطقه‌سی‌گه پیدا بولگن ایریق‌چی‌لیک طرزده ایریق پرست‌لر و ملت‌نی بیر قطارده قویماقده‌لر، اینگ بویوک خطالردن حسابلنه‌نیب گویا یعنی ایریق خالص‌راق بیر گروه یا اهالی‌نینگ بیر طبقه‌سی بولیب اونی باشقه‌لردن اوستین قویش مقصدلرده فایده‌له‌نگن‌لر، مثال اوچون اون ییتینچی عصرلرده یوزه‌ده چیقگَن آریایی یا آریا، آرین هیچ قنده‌ی ایریق ایمَس، بلکه تاریخچی‌لر نظریه‌سی‌گه اسم و آت دیب اَیتیلگن دیدی‌لر، هیچ قنده‌ی ایریقی گروه بولمه‌گن. شونینگ اوچون اَیتش جایز بولسه اوتمیش‌ده تاریخچی‌لر دنیاده اوچ گروه ایریق‌گه انسان‌لرنی بولیب اولرنینگ خصوصیت‌لرینی، حدودی جغرافیا و اقلیم شرایط‌لری بوییچه تحقیق ایتشگن‌لیگی تاریخ‌دن معلوم دور. اما ملت جمعیت شناس‌لیک نقطۀ نظردن طبقه‌لشگن انسان‌لرنینگ بیر گروهی سنه‌له‌دی.

خلص قیلیب اَیتگن‌ده امریکا قطعه‌سی‌گه (Berig) بوغازی (تنگه‌سی) آرقه‌لی اوشبو مهاجرت‌نی عمل‌گه آشیرگن‌لر، اوشبو بوغازدن اوتیش اوچون شونده‌ی بیر پیتی‌ده قوله‌ی بولدی‌که طبیعی موزلیک‌لر اَسته- سیکین‌لیک بیلن ایندی گینه باشله‌گن و اوندن آلدین امریکا قطعه‌سی آدم ذاتیدن خالی ایدی و فقط گینه جوده آزچیلیک موزلَنیش آره‌سیده شمالی، شمال غربی و شرقی آسیا آرقه‌لی بعضی بیر یازولرگه قره‌گنده شمال غربی یا اروپا آرقه‌لی امریکاگه میگریتسه مهاجرت قیلینگن ایکن. موزلَنیش باسقیچی‌دن سونگ اَسته- سیکین‌لیک بیلن بو اوتیش جای‌لری اوتیب کیتیش‌گه یا کیچیب اوتیش‌گه یراق‌سیز بولیب قاله‌دی. امیگریتسه‌گه اوچره‌گن تورک و تاتارلر دنیانینگ باشقه خلق‌لری‌دن ایریلیب قاله‌دی‌لر. امریکالیک قیزیل تن‌لی قیزیل تیری‌لیک‌لر امریکا قطعه‌سی‌ده اوز آرا بولیب ترقه‌لیب کیته‌دی، دیدی. ایسکی دنیا تأثیریدن ایریلیب قالگن‌لری باعث قمه‌لیب قالیشه‌دی. بیر سوز بیلن ایتگنده اولر اوزلریگه مدنیت یره‌تیب حیات کیچیریش‌لری‌گه مجبور بوله‌دی‌لر. و اوشبو منبع‌لرده کیلتیریلگن دلیل‌لر اساسی‌ده قیزیل تن‌لی‌لرنینگ تورمیش طرزی حقیده ایریم خصوصیت‌لرینی جمله‌دن هلی‌گه‌چه اوز تیل‌لریده تورکی سوز اتمه‌لر استعمال بولیب کیلیش‌لرینی دقت و اعتبارگه آلیب، ایکّینچی قِسم مقاله‌ده مثال‌لر بیلن یارتیب بیریش‌گه حرکت قیله‌میز.

مقاله نینگ ایکّینچی قسمی

امریکانینگ قیزیل تن‌لی مدنیتی، تورمیش طرزی، یازولری، عدد سان رقم‌لری همده نطق‌لریده‌گی ایریم تورکی، مُغولی سوزلرنینگ ایشله‌تیلیشی‌گه دایر ملاحظه‌لر.

دستلبکی مقاله‌میزده بوندن ییگرمه بیش مینگ ییل بورون جنوبی شرقی آسیا همده مرکزی آسیا حدودلریدن بیرنگ بوغازی (تنگۀ بیرنگ) آرقه‌لی امریکاگه اوتیب اوشه ییرده یشه‌ی باشله‌گن مُغولی ایریقی‌گه منسوب کیشی‌لر حیات حقیده حکایه قیلگن ایدیک.

ایلغار قیشلاق خواجه‌لیگی قدیمی مصر معمارچی‌لیگی‌دن، قالیشمه‌یدیگن، تحصیل کورگن روحانی‌لر، قبیله‌لرنینگ سیله‌نگن پیشوالری و نهایت رواجلنگن سودا- ساتیق ایش‌لری و مرکزلَشگن باشقرو ارگان‌لری تنها بیر مدنیب‌نی وجودگه کیلتیره‌دی‌لر، حیوان‌لرنی خانه‌گی‌لشتریش‌گه اونچه‌لیک اهمیت بیریلمه‌س ایدی. مکسیکوده کوچوک‌نینگ بیر کیچیک ذاتی‌نی آذوقه اوچون پرورش ایتشه‌ر ایدی، دستلبکی یازولر پیدا بولشه باشله‌یدی. یازو بو اولکه‌ده تقویم توزتیش بیلن بیرگه وجودگه کیلدی. مذکور تقویم علم نجوم و ریاضیات فن‌لری اساسی‌ده یره‌تیلگن ایدی. (360) کون‌نینگ مقدس ییل، دینی، مذهبی اُدوم‌لری بجه‌ریش‌ده قول کیله‌ر ایدی.

مذکور اولکه‌ده مایه اتلوچی ایلک ساکن بولیب اولرنینگ تمدنی میلادنینگ (1200) نچی ییل‌گه قدر دوام ایتدی. یازو و تقویم وجودگه کیلیشی‌نینگ تشبث‌کارلری مذکور ایلت‌نینگ اولمَک دیگن طایفه حسابله‌نر ایدی.

اولمک‌لر بدن‌لریده و کییم- کیچک‌لریده تصویرله‌نگن بیلگی‌لر، یازولرنینگ ایلک نشانه‌لری دستلَب اولر آره‌سیده پیدا بولگن‌لیگی‌دن درَک بیره‌دی. اولر یاغاچ‌لی ادیش‌لردن هم معلومات‌لرنی ذخیره‌لش مقصدیده فایده‌له‌نر ایدی‌لر و اوشه ادیش‌لرنی کرو دیب ایتکن‌لر. 1970 ییل‌ده لیما ده بولیب اوتکن عموم جهان امریکا شناس‌لر کانگرسی‌ده آلمان‌لیک تحقیقاتچی توماس باروحیل تورت یوز (400) دانه بتیک‌نی انیق‌لب اولردن (50) ایلیک‌ته‌سی‌نی اوقیش‌گه مشرب و موفق بولگنی‌نی معلوم قیلدی، اوشه کشفیات‌دن حاضرگی کونگه قدر بو حقده باشقه متریال معلوم قیلگیچه یوق. بو یازونی یوروبا دیب نامله‌دیگن عاشقانه نامه‌لر کبی یا که اولمک‌لر لباس‌لریده‌گی بیلگی‌لر سنگری تاوش عناصرینی قمره‌ب آلوچی بیر یازو ایکن‌لیگی شهبه‌سیز دور و نهایت بیزنی قیزیقتیره‌دیگن نرسه شو که، اوشبو موضوع‌نی تحقیق ایتشی‌ده.

امریکاده اصل توب اهالی‌نینگ ایتشولریده اوچره‌یدیگن تورکی مغولی اتمه (اصطلاح) لرنینگ موجودلیگی دیر جمله یورت، بوروبا، اولمک، آزتیک، کیررو، کییپو، کبی سوزلر بونگه مثال بوله‌آله‌دی.

اوشبو موضوع تحقیقات‌نی ینه‌ده کوچه‌یتریش‌نی تقاضا ایته‌دی. طبیعت‌ده برچه نرسه دایمی حرکت‌ده و رواجله‌نیش‌ده بولگنی‌دیک انسان ذاتی هم شو اولکن طبیعت‌نینگ ترکیبی قسمی بیر بوله‌گی صفتیده همیشه ترقیات‌لری عصرلر آشه اینتیلیب کیلگن انسان قه‌ییرده قونیم تاپسه، اوشه ییرنی اوزی‌گه مسکن قیلیب آلیب، اوز وطنی دیب بیلگن. مدامی‌که شونده‌ی ایکن، امریکانینگ قیزیل تن‌لی‌لرنینگ اجداد و بابا کلان‌لری اصلی آسیالیک بولسه- نی عجب!

ینه بیر طایفه دیب اته‌لیب اینکه‌لر کیپو بیلن بیرگه یاغاچ‌لی ادیش‌لردن فایده‌له‌نر ایدی‌لر و بو توقمه‌چی‌لیک محصولات توکاپو دیب نام‌له‌نر ایدی، مرکزی آسیا و همده افغانستان‌نینگ اینگ آلیس تاغ حدودلرده توقیله‌دیگان تیرمه دیب نامه‌لنوچی گِلَم‌لرنی ایسله‌تر ایدی و عجایب نقشین‌کار هندسی شکل‌لرنی قمره‌ب آله‌دی. انه شو توکاپولردن قالگن ایریم پرچه‌لر، بریتانیا مملکت‌ده‌گی موزیم‌نینگ ایتنوگرافیه بولیمی‌ده سقله‌نماقده.

امریکانینگ کشف قیلش‌دن آلدین یازو تقویم و رقم نویس‌لیک که عاید برچه معلومات‌لر، اولمک‌لرنینگ دینی نماینده‌لری اختیاری‌ده بولیب عوام خلق دییرلی اوندن بی‌بهره ایدی، عموماً مایه‌لر یازونی شکل‌له‌نتریش‌ده تاش‌لردن و گچ‌کارلیک اوسلوبی‌دن فایده‌له‌نیشگن، مایه‌لردن قالگن بتیک‌لر میلاددن آلدین 200 ایککی یوزینچی ییل‌لر توغری کیله‌دی، شونی‌سی دقت‌گه سزاوار که، یازو عمودی شکل‌ده عمل‌گه آشریله‌رایکن و کوپینچه اوچ بورچک، تورت بورچک و تخم سیمان شکلی (صفر) نی توغری چیزیق ایسه (5) بیشه‌نی افاده ایتر ایدی. آلمان‌نینگ بیرلین شهریده همده پاریس و مادرید شهرلرنینگ موزیم‌لریده سقله‌نه‌یاتکن بیتک‌لر سری اینگ قدیمی قول‌یازمه‌لر میلادی 1500-1300 ییل‌لرگه توغری کیله‌دی. آزتیک‌لرنینگ وطنی آز تیلین دیب اته‌له‌دی و اونینگ معنی‌سی سیر حاصل ییرلر دیمَک دیر، دیب اَیتیله‌دی. اعتبارلرینگیز اوچون رحمت

عبدالله تاشقین، سویدن

فایده‌له‌نگن منبع‌لر:

ـ1.میخایل نستورخ نینگ (مبدأ نژاد های انسان)، تهران 1966.

ـ2.تاریخ خطه های دنیا (دنیا خطی تاریخی)، تهران 1985.

ـ3.پروفیسور دکتر قیام الدین راعی برلاس مقاله سی، مجلۀ پیمان شمارۀ اول، نیویارک 2001.

ـ4.تاریخ اوزبیکان افغانستان، محمد حلیم یارقین، پشاور 2005.