افغانستان نینگ شمالی ولایتلریده استقامت قیلووچی اؤزبیکلر، باشقه خلقلر قطاری، اؤزی نینگ جوده بای و رنگ به رنگ آغزه‌کی ایجادی بیلن اجره‌لیب توره‌دی. مذکور میراثنی تؤپله‌ش و نشر ایتیش، اؤرگه‌نیش و عامه‌لشتیریش ایشلری سؤنگی ییللر دوامیده یؤلگه قوییله باشله‌ندی. اینیقسه، افغانستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی نمونه‌لری نینگ «خلق دُر دانه‌لری» نامی بیلن ۱۳۵۹هجری و ۱۹۸۰ میلادی ییلده کابلده علیحده کتاب حالیده نشر ایتیلیشی، افغانستان خلقلری نینگ ادبی- مدنی حیاتیده کتته واقعه بؤلیب قالدی.۱

مذکور کتاب نینگ نشر ایتیلیشی، بیر تاماندن، افغانستان اؤزبیکلری نینگ آغزه‌کی ایجادینی عامه‌لشتیریش ساحه‌سیده دستله‌بکی ده‌دل قدم بؤلسه، ایککینچی تاماندن، اوشبو مدنی میراثنی چقور علمی اساسده تدقیق ایتیشده، او نینگ باشقه خلقلر فولکلوری بیلن، خصوصاً اؤزبیکستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی بیلن علاقه‌لرینی کینگراق اؤرگه‌نیشده مهم منبع بؤلیب خذمت قیله‌دی.

افغانستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادینی مکمل تدقیق ایتیش، او نینگ بدیعی خصوصیتلری و تاریخینی اؤرگه‌نیش، بوکونگی یاش اولادنی تربیه‌لشده، اولرنینگ دنیا قره‌شینی شکللنتیریشده، مدنی میراث نینگ اؤرنی و رولینی بیلگیله‌ش کبی، قطار مساله‌لر، افغانستان فولکلور شناسلیگینی و عموماً، افغانستانده فیلالوژی فنی آلدیده تورگن مهم و دالضرب وظیفه‌لردن حسابله‌نه‌دی. شونینگ اوچون هم افغانستان اؤزبیکلری خلق قؤشیقلرینی مونوگرافیک شکلده تدقیق ایتیش کتته اهمیت کسب ایته‌دی.

معلوم کی، اؤزبیکستان فولکلورشناش‌لیگی نینگ تجربه و یوتوقلریگه سوینمَسدن توریب افغانستان اؤزبیکلری فولکلوری بیلن اؤزبیکستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی اؤرته‌سیده‌گی مشترک و فرقلی تامانلرنی اؤرگنمَسدن توریب، بونده‌ی ایشنی عملگه آشیریش جوده قیین.

شونی علیحده تأکیدله‌ب اؤتیش جایزکی بیز بو تدقیقاتیمیزده ۱٣۵٩ هجری ۱٩٨٠ نچی میلادی ییل‌گچه اعلان قیلینگن خلق قؤشیقلریدن فایده‌لنگنمیز، خلاص.

افغانستان اؤزبیکلری خلق قؤشیقلرینی اؤرگه‌نیشده‌گی دستلبکی اورینیشلر «خلق دُردانه‌لری» کتاب نینگ باسیلیب چیقیشی بیلن باغیلق.

افغانستان اؤزبیکلری تاریخی، ادبیاتی و فولکلوری باره‌سیده چیت ایل عالملری نینگ بو ساحه‌ده‌گی معلوم یوتوقلرینی قید ایتیش ممکن. جمله‌دن، سویدن‌لیک تورکشناس عالم گونار یارینگ اؤز مقاله‌سیده غربی اروپا ده بیرینچی بؤلیب، افغانستان نینگ شمالی ولایتلریده یشه‌یدیگن و تورکی تیلده سؤزله‌شه‌دیگن اهالی نینگ یشه‌ش شرایطلری، سانی، مدنیتی، تیلی، عرف-عادتلری، فولکلوری، اتناگرافیه‌سیگه عاید ایریم معلوماتلرنی کیلتیرگن.۲

امریکا نینگ تورکشناس عالمی پروفیسور ایلیزه لاوده سیرتاوستس افغانستان اؤزبیکلری فولکلوری گه عاید مقاله‌سینی «اؤزبیکلر اره‌سیده اسلامدن آلدین دورده ترقلگن عُرف- عادتلر»، دیب اته‌دی. بوندن باشقه، اکادمیسین کاندیدی دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی، پروفیسور دکتور عبدالحکیم شرعی جوزجانی، پروفیسور دکتور عنایت الله شهرانی، رحمتلی ابوالخیر خیری، نظرمحمد نوا، حاجی ایرگش اوچقون، استاد محمد امین متین اندخویی، پوهنمل استاد عالم لبیب، پویا فاریابی، دکتور شفیقه یارقین، حلیم یارقین، دکتور اسدالله شعور، استاد هدایت الله هدایت، عزیزالله آرال، فوزیه آرال، نورالله آلتای، ذکرالله ایشانچ، حاجی اشرف عظیمی، عالم کوهکن، حبیب الله همنوا چغتایی، عبدالله روهین، منان تاشقین، انتظار جوزجانی، ملا تاج محمد سرپلی، الیم بیات، محمد رفیق عنبر، مرحوم رضوانقل تمنا، یورتداش، صالح محمد حساس، دققاق، آیخان بیانی، رحمتلی عبدالغفار بیانی، مقدم، حسن بانو غضنفر، شهر بانو غضنفر، انجنیر رحیم عابدی، استاد ایوب ساعی، حبیب الرحمن قویاش، حاجی فدا محمد اؤزبیک، م. اسحاق ثنا، داکتر عزیز الله فاریابی، امان معاشر، محرم زیبا ایوبی، امان الله خلیلیار، فروزان خلیلیار، جلیله جان، حاجی محمد ایوب خیری، یوسف روانیار، مرحوم حاجی میرمحمود الیاسی، برهان الدین نامق، فیض الله قرداش، عالیه قرداش، رحمتلی عبدالجلیل کاروان، فضل الحق یؤلچی، الماس بیانی، انابت ایماق کبی تدقیقاتچیلر و آغزه‌کی ادبیاتیمیز شیدالری، افغانستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادینی تؤپله‌ش و عامه‌لشتیریش ساحه‌سیده ایش آلیب بارگنلر.

اؤزبیکستان عالملری عارف عثمانوف، توره میرزایوف، عبدالله یوف، محمد علی قؤشماقوف، عبدالرحیم منانوف، رحمن خواجه انعام خواجه اوف، س. اسدالله یوف، ن. معصومی، و م. خالوف، انور اسماعیل اوف، ا.ش. شاه منصوروف، ع. هیت متوف، شاه میرزا توردیموف و باشقه‌لرنینگ ایشلری ارزیگولیک دیر.

بو ایشلرده افغانستان اؤزبیکلری نینگ بعضی فولکلور نمونه‌لریدن کیلتیریلگن بؤلیب، اولر خصوصیده معلوم فکرلر ایتیلگن بؤلسه‌ده، بی‌واسطه بو کتابده بیز کیلتیرگن قؤشیقلرگه تیگیشلی فکرلرنی اوچره‌تمه‌یمیز.

کیینگی ییللرده افغانستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی نمونه‌لرینی، خصوصاً، قؤشیقلرنی ترغیب قیلیش و عامه‌لشتیریشده امریکا قؤشمه ایالات‌لریده باسیلیب چیقه‌دیگن «پیمان» و «چاپ‌انداز» مجله‌لری، کانادا نینگ تورنتو شهریده باسیله‌دیگن «اندیشه نو» و «آشیان» آی‌نامه‌لری، ترکیه جمهوریتی نینگ استانبول شهریده بیر نیچه ییلدن بویان باسیلیب چیقه‌دیگن «بیدلستان» و «گلدسته» (ایککی کتاب بیر جلدده)، آلمانده چاپ بؤله‌دیگن «جهش» مجله‌سی، افغانستان‌ده باسیلیب چیققن «برادر ملیت‌لر مجله‌سی»، «یولدوز» و «اولوس» جریده‌لری، افغانستان فنلر اکادمی قاشیده‌گی اؤزبیک – تورکمن بؤلیمی، معارف وزیرلیگی قاشیده‌گی اؤزبیک- تورکمن دیپارتمنتی، کابل دارالفنونی ادبیات فاکولته‌سی نینگ اؤزبیک بؤلیمی، افغانستان رادیوسی قاشیده‌گی اؤزبیک پروگرامی، تاشکند رادیوسی قاشیده‌گی وطنداش و افغانستان اوچون نشر بؤله‌دیگن دری تیلیده‌گی رادیو ایشیتتیریشلر بولیم‌لری، آیینه تلویزیونی، امریکاده‌گی نور تلویزیون قاشیده‌گی «ایپک یولی» و آریانا افغانستان قاشیده‌گی «نوید» تلویزیون کؤرسه‌تولری بؤلیملری، افغانستان ملی تلویزیونی، اؤزبیک دستوریده‌گی (فولکلور- خلق قلبیده‌گی دینگیز دیر) پروگرامی، آریانا تلویزیونی کؤرسه‌توولری، پیام افغان خلق ارا تلویزیونی نینگ کانادا مملکتی تورنتو شهریدن نشر بؤله‌دیگن «سیمای شرق» چوکاتیده‌گی «آیدین» کؤرسه‌توولری، شبرغان شهریده‌گی «جهانی همکارلیکلر» اداره‌سی، مزارشریف شهریده مدنی فعالیت آلیب باره‌یاتگن «اولوغ بیک» نشریاتی و «ففتا » ویب سایتی نینگ فعالیتی دقت گه سزاوار دیر. اینیقسه، تینمس نینگ «سوزوان قؤشیقلریده اؤزبیک خلقی نینگ تویغولری»۳، حلیم یارقین نینگ «خاتین- قیزلر مساله‌سی خلق مقاللری کؤزگوسیده»۴ ناملی مقاله‌لرینی علیحده قید قیلیش ممکن. اوشبو تدقیقاتده افغانستان اؤزبیکلری خلق قؤشیقلری اؤزی نینگ برچه کؤرینیشلری بیلن (موسم- مراسم قؤشیقلری، محنت قؤشیقلری، تاریخی قؤشیقلر، لیریک قؤشیقلر، باله‌لر قؤشیقلری) همده اساسی بدیعی خصوصیتلری بیلن (بند، قافیه، وزن، بدیعی افاده، واسطه‌لری و باشقه‌لر) بیرینچی اوله‌راق تدقیق ایتیلگن.

افغانستان اؤزبیکلری خلق قؤشیقلرینی کؤپگینه مساله‌لرده، اؤزبیکستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی بیلن قیاسی اؤرگه‌نیش تدقیقات نینگ سلماغینی ینه هم آشیره‌دی. تدقیقات نینگ علمی ینگی‌لیگی، ینه شو بیلن بیلگیله‌نه‌دی که، اونگه دییرلی آلدینراق تدقیق قیلینمه‌گن، حتی بیر قطار اعلان قیلینمه‌گن مواد جلب ایتیلگن.

مذکور تدقیقات اؤز اساسی تیزسلری و علمی- نظری خلاصه‌لری بیلن افغانستان اؤزبیکلری خلق آغزه‌کی ایجادی نینگ باشقه ژانرلرینی اؤرگه‌نیشده مهم منبع بؤلیب خذمت قیله‌دی. دنیاده‌گی برچه خلقلری قطاری افغانستان اؤزبیکلری هم کؤپ عصرلیک بای آغزه‌کی ایجادیگه ایگه. اؤتگن دور مابینیده اؤزبیکستانده اؤزبیکلر خلق آغزه‌کی ایجادینی اؤرگه‌نیش و عامه‌لشتیریش ساحه‌سیده کتته یوتوققه ایریشیلدی. بونی اینیقسه، ه.ظریف، م.افضل اوف، ب. کریم اوف، م. علویه، ج. قابل نیازوف، م.سیدوف، ت. میرزایوف، م. مرادوف، ک. امام اوف، ب. سریمساقوف کبی تورلی بوغینگه منسوب تنیقلی فولکلور شناس عالملرنینگ قطار تدقیقاتلری مثالیده کؤریش ممکن. بو تدقیقاتلرده، اینگ اول اؤرته‌گه اؤزبیک فولکلورشناسلیگی نینگ اینگ مهم پرابلملری قؤییلدی و بو مساله‌لرنینگ کؤپ‌چیلیگی اساساً موفقیت بیلن حل قیلیندی. اؤزبیک فولکلورینی تؤپله‌ش و نشر ایتیش نینگ علمی پرنسیب‌لری ایشله‌ب چیقیلدی. اؤزبیک فولکلورشناس‌لیگی نینگ علمی میتودالوژیسی شکلله‌ندی. عاقبتده، اؤز تدقیقات اصولی، نظری سویه‌سی، عملی تجربه‌سی بیلن مستقل فن ساحه‌سی بؤلیب شکللنگن اؤزبیک فولکلورشناسلیگی ینگی باسقیچگه- اؤزبیک فولکلوری بدیعیتینی چقور و هرتمانله‌مه یاریتیش باسقیچیگه قدم قؤیدی.

«قؤشیق» اؤزبیک فولکلورشناس‌لیگیده پاییتیک ژانرنی افاده‌لاووچی اصطلاح صفتیده قبول قیلینگن. ادبیات شناسلیک تیرمینلری ایضاحلنگن لغتلرده قؤشیق، اساساً تؤرتلیکلردن تشکیل تاپگن، توگل فکرنی بدیعی افاده‌لاووچی، ایل اره‌سیده کینگ ترقلگن و کویگه سالیب ایتیله‌دیگن خلق شعری نمونه‌لری، دیب تعریفله‌نه‌دی. شو بیلن بیرگه او نینگ؛ یار- یار، اولن، کیلین سلام، الّه و هکذا لر کبی ناملری بارلیگی قید ایتیلگن. «قؤشیق» افغانستان اؤزبیکلری اؤرته‌سیده پاییتیک ژانرنی بیلدیرووچی اصطلاح صفتیده قؤلـله‌نیله‌دی. شو بیلن بیرگه «قؤشیق» بیلن یانمه- یان غزل، سرود، نقش، بیت، اصطلاح‌لری هم کینگ ترقلگن. بیز بو ایشیمیز ده اساساً «قؤشیق» اصطلاحی دن فایده‌له‌نیشگه قرار قیلدیک. اؤز نوبتیده، افغانستان اؤزبیکلری قؤشیقلری ایچیده هم یار- یار، اولن «اولنگ»، الّه، کیلین سلام کبی ایچکی بؤلینمه‌لر موجود. عین پیتده، اؤزبیکستان اؤزبیکلری فولکلوریده موجود بؤلمه‌گن نای- نای، تؤره کبی کؤرینیشلی قؤشیقلر هم اوچره‌یدی.

اؤزبیک فولکلور شناسلیگیده خلق قؤشیقلرینی یازیب آلیش، تؤپله‌ش، اولرنینگ بدیعی و غایوی ییتوک نمونه‌لرینی نشر ایتیش ایشلری ۱٩٣٠ نچی ییللردن سؤنگ باشله‌نگن ایدی. شوندن کیین مخصوص علمی تدقیقاتلر یوزه‌گه کیلدی. بو ساحه‌ده، م. علویه نینگ خذمتلری دقتگه سزاوار. عالمه «اؤزبیک خلق قؤشیقلری» موضوعیده‌گی تدقیقاتلریده قؤشیقلرنینگ خلقچی‌لیگی، جمعیتده، تاریخده خلق معنوی حیاتیده توتگن اؤرنی حقیده قیمتلی ملاحظه‌لر بیلدیرگن. قؤشیق نینگ ژانر خصوصیتلری و بدیعی تصویر واسطه لرینی کینگ یاریتگن. م.علویه قؤشیق نینگ ژانر خصوصیتلرینی اساساً تؤغری بیلگیله‌یدی. یعنی، قؤشیق نینگ شکلاً قیسقه‌لیگی، تیره‌ن تشبیه و استعاره‌لرگه بای‌لیگی، مخصوص کویگه سالیب کویله‌نیشی، تورموش نینگ برچه قیرره‌لرینی قمراووچی کینگ مندرجه‌لی ایکن‌لیگی، قؤشیق تورلری- الّه، یار- یار، اولن، ییغی‌لرگه هم علیحده تؤخته‌لیب، اولرگه خاص ییتکچی خصوصیتلر بیان قیلینگن.۵

میلادی ۱۹۷۴نچی ییل چاپ ایتیلگن «اؤزبیک خلق مراسم قؤشیقلری» ناملی مونوگرافیک تدقیقاتده۶ م.علویه نینگ خلق قؤشیقلری بوییچه ییتکچی علمی خلاصه‌لرنی اؤز ایچیگه جمع‌له‌گنلیگی بیلن اعتبارلی. مونوگرافیه نینگ «قؤشیقلر نینگ تاریخی ایلدیزی و اولرنینگ تورلی عرف- عادتلری بیلن باغله‌نیشی» دیب ناملنگن بیرینچی بابیده قؤشیقلر نینگ صنفی خصلت گه ایگه ایکن‌لیگی، خلق یره‌تگن قؤشیقلرنینگ تربیوی اهمیتی کتته‌لیگی، اودوملرنینگ خلق شعریتیده نیچاغلی عکس ایتگنلیگی حقیده کینگ تؤخته‌لیب اؤتیلگن. «مراسم قؤشیق» لری نینگ اؤزیگه خاص خصوصیتلرینی انیقله‌ش، کلاسیفیکیشن قیلیش اوچون عموماً قؤشیق ژانریگه خاص بیلگیلرنی کؤریب چیقیش کیره‌ک بؤله‌دی. شونینگ اوچون هم بو باب قؤشیقلر اصطلاحی و اولرنینگ اساسی خصوصیتلرینی تحلیل قیلیشدن باشله‌نه‌دی. بونده فقط مراسم قؤشیقلری گینه ایمس، عموماً قؤشیق نظرده توتیله‌دی۷، دیب یازه‌دی عالمه و اینگ اولا قؤشیق تیرمینی نینگ تاریخی منبعلرده کلاسیک شاعرلریمیز اثرلریده قه‌یسی معناده ایشله‌تیلگنلیگی و فولکلورشناسلیکده «قؤشیق» تیرمینی قه‌یسی بیری تعلقلی ایکن‌لیگینی انیقله‌ش گه حرکت قیله‌دی، قؤشیقلرنی عمومی تصنیف ایته‌دی.

«تؤی مراسم قؤشیقلری» دیب ناملنگن اوچینچی باب، یار- یار، له‌پر، بیت- غزل، کیلین سلام بؤلیملریدن عبارت بؤلیب، اولرده مراسم قؤشیقلری حقیده قیمتلی معلوماتلر بؤلیشی بیلن بیرگه بیر قنچه مناظره‌لی اؤرینلر هم موجود. جمله‌دن، توی مراسم قؤشیقلری توریگه «بیت- غزل» دیگن یه‌سه‌مه تیرمین و ژانر نینگ آلیب کریلگنلیگینی کیلتیریش ممکن. بیزنینگچه، عالمه تامانیدن بو بؤلینمه‌ده کیلتیریلگن قؤشیقلر اساساً لیریک قؤشیقلردیر. بیرگینه مثال:

آق گــل بـؤلسـم، بـاغـیـنـگ ده بیتسم

قـیـزیـل گـل بـؤلسم، چکنگ ده تورسم

اؤقـیــگـن بـؤلـسـم، دفـتــر گـه بیتسم

نه مشکل دیر سینینگ آهینگده اؤتسم

قیز:

آق گــــل نـــوده سیــدیـــر ارغــوانــــی

قیزیل گل نوده سی عاشق نینگ قانی

قـیـــزیـل گـل تگی گـه بارسم کولر من

سیـز نـی جان و تنـیـم بـیـله سیور من

اگـر مین دن اؤزگـه گه بیرسنگیز کونگل

بیلیب قـویینگ یؤلینگیـزده اؤلـــر مـــن.۸

بو قؤشیقلرده یازمه ادبیات نینگ معلوم تاثیری سیزیلیب توریبدی. لیکن سیمالر، قیاس و افاده، خلق قؤشیقلریگه خاص.

فولکلور شناس ج. قابل نیازوف نینگ «اؤزبیک فولکلوری نینگ رواجله‌نیش یؤللری» مونوگرافیه‌سی اؤزبیک خلق قؤشیقلری نینگ غایوی جهتدن تلقین ایتیشگه قره‌تیلگن.۹

س. روزیم بای اوف نینگ خوارزم منطقه‌سیده کینگ ترقلگن قؤشیقلر گه بغیشله‌نگن علمی ایشیده خلق قؤشیقلرینی ایککی تور گه؛ تؤرتلیک شکلیده‌گی قؤشیقلر و واقعه‌بند قؤشیقلرگه بؤلیب تدقیق ایتیشی دقت گه سزاوار.۱۰

ک. آچیل اوف نینگ «اؤزبیک خلق قؤشیقلری» دیب ناملنگن مونوگرافیه‌سی معلوم بیر ژانر دایره‌سیده‌گی قؤشیقلر نینگ ژانر خصوصیتلری تصنیفی گه بغیشله‌نگن.

عالم- چارواچیلیک، دهقانچیلیک، کسب- هنر بیلن باغلیق بؤلگن محنت قؤشیقلری نینگ تحلیلی، اولرنینگ تاریخی اساسلری، ترقیاتی و غایوی بدیعی خصوصیتلری حقیده کینگ معلومات بیرگن.

غ. جهانگیروف نینگ «اؤزبیک باله‌لر فولکلوری» کتابیده «بیشیک» قؤشیقلری و «باله‌لر قؤشیقلری» بابلریده باله‌لرگه مولجه‌للنگن خلق قؤشیقلری نینگ تصنیفی، غایوی- بدیعی خصوصیتلری حقیده اطرافلیچه فکر یوریتیلگن.۱۱

ع. صفراوف نینگ «باله‌لرنی ایرکه‌لاووچی اؤزبیک خلق قؤشیقلری» کتابی، ییریک علمی ایشلردن بؤلیب، بو اثر معلوم قؤشیق توری اساساً باله‌لرنی ایرکه‌لش بیلن باغلیق خلق قؤشیقلری نینگ تاریخی اثرلری، تصنیفی و غایوی- بدیعی خصوصیتلرنی اطرافلیچه یاریتگنلیگی بیلن دقت گه سزاوار.۱۲

هر بیر خلق نینگ شکل و مضمون جهتدن نهایتده رنگ به رنگ و بای آغزه‌کی ایجادیده خلق قؤشیقلری علیحده اؤرین ایگلله‌شی بی‌چیز ایمس. چونکه قؤشیق سؤزی صنعت نینگ اینگ قدیمی کؤرینیشلردن بیری بؤلیش بیلن بیرگه، اؤزیده خلق حیاتی نینگ بوتون منظره‌سینی، برچه قیرره‌لرینی، قلبی نینگ اینگ نازک تویغو و تیبره‌نیشلرینی، یوره‌گی نینگ اینگ عالی و مصفا ایسته‌کلرینی عکس ایتتیره‌دی، او عصرلردن بویان محنتکش خلق نینگ باشیدن اؤتگن فاجعه‌لری، ظالم و قانخورلر دستیدن تؤکیلگن کؤز یاشلری، جهالت و ظلم پنجه‌سیده خوارلنگن خاتین- قیزلر فریادینی تصدیقلاووچی گواه نامه‌لر دیر. او نینگ سیر معنا سؤزلری و تأثیرچن مصراعلریده خلق نینگ ایرک و استقبال یؤلیده‌گی آرزو- ایسته‌کلری، الملی اؤتمیشی نینگ ارمان و حسرتلری مهرله‌نگن.

یازوچی: الحاج دکتور فیض الله ایماق

ایضاحلر

ا1.خلق دُردانه لری. توپلاووچی، نشرگه تیارلاووچی، دری تیلیگه ترجمه قیلووچی و ایضاحلر مؤلفی داکتر فیض الله ایماق، کابل، ۱٣٥٩نچی ییل.ا

ا2.خلق دُردانه لری،۱٣٥٠نچی ییل، کابل، ۱٨نچی بیت.ا

ا3.تینمس. سوزوان قؤشیقلریده اؤزبیک اولوسی نینگ تویغولری «یولدوز» ٣٧- سان، ۴- دیسمبر، ۱٩٨٤نچی ییل.ا

ا4.حلیم یارقین. خاتین- قیزلر مساله سی خلق مقاللری کؤزگوسیده، «یولدوز» ۱٧- سان، ۱٦نچی اپریل، ۱٩٨٦ نچی ییل.ا

ا5.علویه مزیینه. اؤزبیک خلق قؤشیقلری، تاشکند، فن، ۱٩٥٩ نچی ییل.ا

ا6.علویه مزیینه. اؤزبیک خلق مراسم قؤشیقلری، تاشکند، فن، ۱٩٧٤نچی ییل.ا

ا7.علویه م. کؤرسه تیلگن اثر، ٣٧نچی بیت.ا

ا8.علویه م. کؤرسه تیلگن اثر، ٢٠٤نچی بیت.ا

ا9.قابل نیازوف.ج. «اؤزبیک فولکلوری نینگ رواجله نیشی یؤللری». تاشکند، فن، ۱٩٨٦نچی ییل، ٦٠-۱٠٢ بیتلر.ا

ا10.روزیم بایوف. س. «خوارزم واهه سی اؤزبیک خلق قؤشیقلری نینگ غایوی- بدیعی خصوصیتلری»، تاشکند، ۱٩٧۱ نچی ییل.ا

ا11.جهانگیروف غ. «اؤزبیک باله لر فولکلوری»، ت.، «اوقوتوچی»، ۱٩۱٨ نچی ییل، ۱٣- ٢٨ ص.ا

ا12.صفروف آ. «باله لرنی ایرکه لاووچی اؤزبیک خلق قؤشیقلری».«فن»، ۱٩٨۱نچی ییل.ا

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

ا* کانادا مملکتی نینگ تورنتو شهریده ۲۰۱۰ نچی ییلده باسیلیب چیققن «افغانستان اؤزبیکلری خلق قؤشیقلری» ناملی کتاب حقیده یازیلگن مقدمه.ا