دنبوره یکی از آلات موسیقی اصیل ملی کشور ماست. این آله را اوزبیک ها به گونۀ «دومبیره» و مردمان دیگر به شکل های «دَمبوره» و «دَنبوره» تلفظ میکنند. امروز دنبوره به عنوان یک آلۀ قدیمی و اصیل ملی در میان اکثریت قریب به اتفاق تمام ملل تورکی جهان ؛ مانند: اوزبیک ها، قزاق ها، تورکمن ها، قیرغیز ها، قره قلپاق ها، آلتای ها، باشقیرد ها، یاقوت ها، تاتار ها و اویغور ها و نیز سایر ملل؛ چون: تاجیک ها و هزاره ها مورد استفاده است.

در برخی از منابع تاریخی اختراع «دَنبوره» را به تورکان نسبت داده اند. گسترده گی کاربرد این آله در میان آنان تا حدی مؤید این نظر است.

در فرهنگ اوزبیک ها، «دَنبوره» هم در گسترۀ موسیقی و هم در ادبیات شفاهی جایگاه ویژه و بارزی دارد. به ویژه در ادبیات شفاهی این آله به عنوان ابزار سمبولیک، تصویری و استعاری کاربرد فراوان دارد. چند نمونه از آنها را ذکر میکنم:

ـ قرنیم دومبیره چیرته دی! (معادل دری: شکمم تنبور میزنه!)ا

ـ مین نیمه دییمن، دومبیرهم (قوبیزیم) نیمه دییدی! (مه چه میگُم، تنبوریم چه میگه!)ا

ـ ایشک تی قولاغیگه دومبیره چیرتماق! ( معادل دری: در گوش خر یاسین خواندن!)ا

ـ دومبیره چیرتیب یوریبتی! (در مورد شخص بیکاره و تنبل)ا

و یا این مصرع های زیبای یک «سبزمن» مردمی را بخوانیم:

کوچه دن اوتیب باره دی اوچ کـیشی

دومـبـیـره چیرتیب بـارر اورتنچیــسی

دومبیره چیرتگن قولـی کاهشده دور

او قـوشیق اَیـتـگن تیلی نالشده دور

به هر رنگ، دومبیره از آن آلات موسیقی است که در گستره ها و ژانر های مختلف موسیقی؛ چون:

آهنگهای بزمی، حماسی، غنایی، خوشی، اخلاقی وغیره به گونۀ تکنوازی، گروهی یا همراه با آلات دیگر موسیقی نواخته میشود. این آله معمولاً از چوب درخت توت با یک کاسه و دستۀ بلند ساخته شده، تار آن روده یی، سیمی یا گاهی ابریشمی میباشد و بدون پرده نواخته میشود. امروز «دَنبوره» بیشتر در سمنگان، فاریاب و تخار ساخته میشود. دستۀ آن را با صدفکاری و پوپکها میآرایند.

به تاریخ های 22-23 قوس 1386 جشنوارۀ باشکوهی در شهر باستانی شبرغان به نام «جشنوارۀ دنبوره نوازان افغانستان» برگزار شد. این جشنواره با ابتکار و تشبث جوان ذوقمند محترم شریف الله و همکاری شماری از هنردوستان جوزجان راه اندازی گردید. «تلویزیون آیینه» کار ثبت و پخش جریان جشنواره را به عهده داشت.

این جشنواره که در نوع خود در کشور عزیز ما بی سابقه بود، با شرکت حدود (60) تن دنبوره نواز ماهر از (11) ولایت کشور (جوزجان، بلخ، فاریاب، سرپل، سمنگان، بغلان، قندوز، تخار، بامیان، دایکندی و وردک و میدان شار) تحت نظر هیئت داوران ویژه، متشکل از اساتیذ موسیقی، به ویژه استادان دنبوره نواز برگزار گردید.

مهمانان ولایات به رسم قدیمی معمول مردمان منطقه از سوی برخی از باشنده گان شبرغان «قوناق» (مهمان) گرفته شده، تا بازگشت شان پذیرایی گردیدند.

هنرنمایی در سه بخش زیر صورت گرفت:

ا1. تکنوازی (آهنگی به انتخاب هیئت داوران و آهنگ دیگر به انتخاب خود هنرمند.)ا

ا2. آواز خوانی با دنبوره.ا

ا3. اجرای یک پارچۀ حماسی توسط هنرمند بخشی.ا

در هر بخش سه هنرمند برنده از سوی داوران برگزیده شده، جوایزی چون قالین، تلویزیون، تایپ ریکاردر و چپن برای شان اهدا گردید. همچنان، به عدۀ دیگر تحایف تشویقی داده شد.

گفتنی است که از میان هنرمندان ممتاز (3) تن به سفر یک هفته یی تاشکند و (5) تن هم به سفر مسکو فرستاده میشوند.

این جشنواره در بخش سوم خود فقط یک اشتراک کننده از ولایت سرپل به نام جمیل بخشی داشت. امیدواریم در جشنواره های آتی تعداد بیشتری از هنرمندان «بخشی» را که یکی از مهمترین ژانر های موسیقی مردمی و ملی، یعنی سرایندۀ داستانهای حماسی مانند «گور اوغلی» و «اَوَزخان» اند، داشته باشیم.

در جشنواره از نقش و جایگاه بلند دنبوره نواز مشهور کشور «بابه قران» تاشقورغانی، به عنوان استاد مسلم این عرصه و پدید آورندۀ آهنگهای زیاد تقدیر و تجلیل به عمل آمد. گزینش تصویر این هنرمند مرحوم در وسط آرم بزرگ جشنواره نیز به همین دلیل بوده است.

همچنان، جشنواره از هنرمندان دنبوره نواز و آوازخوان مشهور صفدر توکلی و فیروز قندوزی با اهدای قالین و تلویزیون تقدیر به عمل آورد.

در پایان جشنواره فیصله شد تا چنین جشنواره ها همه ساله در فصل مناسب سال دایر گردد. این واضح است که راه اندازی چنین جشنواره هایی در امر رشد، تقویت و غنامندی هنر اصیل ملی و ابقای آلات موسیقی مربوط آن کمک شایان میکند. امیدواریم، چونان گامهای بهین در مورد سایر آلات و گستره های موسیقی اصیل مردمی میهن ما با ابتکار افراد و نهاد های فرهنگی برداشته شود و خدمتی درخور در امر شناسایی، رشد و حمایت موسیقی اصیل ملی و فولکلوری ما فراز آید.

محمد حلیم یارقین