کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی فرزند قاری عبدالواحد فرزند ملا محمد امین خطیب، در بیستم جدی 1310 خورشیدی (5 رمضان 1350 هجری قمری مطابق دهم جنوری 1932 میلادی) در مرکز ولایت سرپل متولد شد. از شش سالگی تا ده سالگی در مدرسۀ خانگی، کُتب سوادخوانی و قرآن مجید خواند، در ده سالگی شامل مکتب ابتدایی سرپل گردید و در سال 1326 از آنجا فارخ شد و در آغاز سال 1327 شامل دارالمعلمین کابل گردید و اساسات علوم متداول را در آنجا فراگرفته در سال 1332 از آن لیسه فراغت یافت و به حیث معلم در سانچارک و در مرکز سرپل تا اخیر سال 1336 ایفای وظیفه نمود.

دکتور واحدی در آغاز سال تحصیلی 1337 شامل فاکولتۀ ادبیات پوهنتون کابل شده و در سال 1340 از آن فاکولته فارغ گردید، در طول 1341 معلم ادبیات، تاریخ و جغرافیۀ لیسۀ مسلکی تجارت کابل بود.

در برج حوت همین سال به حیث عضو انجمن تاریخ افغانستان پذیرفته شد و در سال های 1342 و 1343 مدیر مسؤول مجلّۀ آریانا بود که با استفاده از بورس تحقیقاتی به کشور تُرکیه سفر کرد و برای ده ماه مصروف تحقیق علمی در ذخایر کُتب خطی استانبول بود.

در سال 1347 با استفاده از بورس تحصیلی به روسیه رفت، در سال 1353 هجری شمسی مطابق 1974 میلادی. بعد از اخذ دیپلوم Ph.D. به وطن مراجعت کرد و به حیث آمر انجمن تاریخ افغانستان مقرر شد.

- طی سالهای 56-1353 آمر انجمن تاریخ افغانستان.

- قوس 1356 تا ثور 1357 آمر آرشیف تاریخی.

- ثور 1357 تا جدی 1357 آمر کتابخانه های عامه.

- جدی 1357 تا جوزای 1358 آمر مرکز بین المللی مطالعات کوشانی.

- جوزای 1358 تا ثور 1382 عضوی اکادمی علوم افغانستان و آمر انستیتوت زبان و ادبیات اوزبیکی و تُرکمنی.

- در 17 قوس 1365 سرمحقق و کاندید اکادمیسین اکادمی علوم افغانستان.

- از تاریخ اول می 2003 (10 ثور 1382 الی 10 جدی 1382 عضو کمیسیون تدقیق قانون اساسی افغانستان).

- در سال 1385 بعد از خدمت و مأموریت پنجاه سال متقاعد شد. فعلاً کتابخانۀ امیر علی شیر نوایی را اداره میکند.

دکتور واحدی در بیش از بیست سیمینار و سمپوزیم وزارت اطلاعات و کلتور، پوهنتون کابل و اکادمی علوم افغانستان با مقالات خود اشتراک فعال کرده است.

دکتور واحدی، استاد عبدالحق بیتاب و عده یی از اساتید دیگر

وی در دورۀ تحصیل، وظیفه و تحقیق همواره مورد تشویق و تمجید استادان بزرگ و دانشمندان شهیر کشور ما قرار گرفته است. ملک الشعرا پوهاند صوفی عبدالحق بیتاب استاد زبان و ادب دری در صنف درسی فاکولته دربارۀ آقای واحدی که کپتان صنف بود، گفته بود:

کارش همه خوب و دلپسند است یعقوب عجب سرشته مند است

علامه پوهاند عبدالحی حبیبی رئیس انجمن تاریخ افغانستان در زمانیکه واحدی کاندید بورس تحصیلی اتحاد شوروی وقت بود، درباره اش چنین نوشته بود: «ښاغلی واحدی در قسمت ادب و تاریخ افغانستان شخص متتبع، رسیده و نویسندۀ ارجمند است که در انجمن تاریخ مدتی مدیریت مجلّۀ آریانا را با موفقیت انجام داده و یک نفر عضو مسلکی دانشمند این ریاست است که میتواند در همین رشته ها محصّل موفق باشد. به بیبلیوگرافی و منابع تاریخ افغانستان بلدیت تام دارد. عبدالحی حبیبی (25 اسد 1347)»

همان استاد بار دیگر نوشته است: «ښاغلی دکتور محمد یعقوب واحدی سابقۀ طولانی در انجمن و نشر مجلّۀ آریانا با نوشتن مقالات متعدد تحقیقی در مجلات وطن، تألیف و ترتیب چندین کتاب مطبوع و چاپ نشده دارد که مخصوصاً ترتیب دیوان تورکی سلطان حسین بایقرا با مقدمۀ وی درخور تقدیر است. زیرا این کتاب به چنین صورت انتقادی و جامع از روی نسخ خطی متعدد قبلاً نشر نشده بود و هم کتاب اولین مطبوع افغانستان به زبان اوزبیکی است.

کتابهای دیگری که دکتور واحدی برای اخذ رتبۀ څیرنوالی تقدیم داشته نیز ارزش علمی و تحقیقی دارد و من او را مستحق رتبۀ څیرنوالی میدانم. عبدالحی حبیبی»

دکتور روان «فرهادی» نوشته است: «دکتور محمد یعقوب واحدی که تحصیلات عالی اطمینان بخش کرده است در زمینۀ علمی پشت کار و قدرت تحقیق قابل وصف دارد. مؤرخ لایق است و در زمینۀ تحقیقات زبان و ادب اوزبیکی کتابهایی که به علما تقدیم داشته است، در زمان معاصر نظیر ندارد و بنابرین کاملاً مستحق حاصل کردن رتبۀ څیرنوالی میباشد. با احترام روان فرهادی 7 سرطان 1359»

پوهاند دکتور احمد «جاوید» دربارۀ شخصیت علمی و اخذ رتبۀ څیرنوالی با دو سال قدم وی چنین اظهار نظر نموده است: «اینجانب به آثار و کارهای علمی آقای واحدی از دیر باز آشنایی داشته و قسمت معظم آنها را مرور و مطالعه کرده ام. به جرأت میتوانم بگویم که کلیه تألیفات، تراجم و مقالات او از دقت، تأمل و صیغۀ علمی برخوردار است و با روش های تحقیقی برابر. با در نظرداشت درجۀ دکتُری، سابقۀ علمی، عدد آثار از نظر کمیت و کیفیت وی را مستحق رتبۀ څیرنوال با دو سال قدم میدانم و در امر اعطای دو سال قدم تأکید روا میدارم. تمنا میکنم مقامات محترم با یک نظر اندازی دقیق و عمیق و هم در مقام مقایسه با درجات علمی سایر اعضای محترم که اخیراً احراز کرده اند، رتبۀ علمی وی را څیرنوال با دو سال قدم قبول و تثبیت فرمایند. با تقدیم احترامات فائقه «جاوید» 8 سرطان 1359»

دکتور واحدی و مرحوم مولانا غلام محمد خدیم

مرحوم مولانا غلام محمد خدیم شاعر دانشمند و دانشمند شاعرِ سرپل در ضمن قصیدۀ «عرض پندار» خویش دربارۀ آقای واحدی این ابیات را به قلم سپرده است:

واحدی دکتور فرهنگ و نوین بخش کهن کرده تشویقم به این نظمی که اندرز اندر است

واحدی فرزند اهل بـیـت فضل و معرفت رنـج کـش در کـشف و نشر نادرات مضمر است

اوست دانای محـقـق مرجـع دانشوران آنـچـه بـگـزیــده ست از ثروت کتاب و دفتر است

بس سفر ها کرده و آورده بر ارباب علم تحـفـه هـای مـعـنوی چـون فـرّهِ رزتشتــر است

داده بس آثار فرهنگی و علمی انتـشار هر یکی روشنگر اندیشه هـا چـون اخـتـر است

آقای عبدالحی «علمی» یکی از فضلای دانشمند سرپل در ضمن قصیده یی که در مقدمۀ کتاب «سرپل در آیینۀ زمان» تحت عنوان افتخارات سرپل چاپ شده چنین گفته است:

واحدی آن صاحب دارالکُتب از مـآخـذ وز مـنـابـع بـاخــبر

و همچنین از «علمی»:

سـرحـلـقـۀ اهـلِ عـلـــوم و فـضـل و عـرفـان واحــدی

عـــلامــۀ مــآخــذ شــنــاس و فــخـــر دوران واحــدی

از خـــانــــدان مـــرشــــدان و قـــاریــــان مــُـتـــقـــی

ای جـامـع مـعـقـول و مـنــقـول و سـخـنـدان واحــدی

شـمــشـیــر پـُـر حــوهــــر بــــُدی دادنــد آبِ آهــنــت

اســتــــاد بـیـتـــاب و خـــلـیـلـــی و بـزرگـــان واحــدی

عـمـر و هـمـه هسـتی نـمـوده وقـف تـحـصـیـل و ادب

بـا جـمـع انـواع کـُتــب، سـاعــی و کـوشــان واحــدی

عــنـــوان هـــر جـلــــد کــتــاب و صـفـعـۀ تـحـریـر تـــو

در دیــده هــا الــمــاســگــون دایـم درخـشـان واحـدی

قــایـــم مــقـــام چــون حــبـیـبـی هـا بـــه آثـار و خِرد

تـحـقـیـق و تـدقـیـق تـو در هـر جـا نـمـایـــان واحـــدی

تـعـــــریـــف جـــامــع از زبـــان تـــو ســرپــل یــافـقــه

کــردی ادا حــقُ وطـن بــا صـدق و پـیــــمـان واحــدی

سلـــطان حـســین بــایـقــرا و بـــابــر و تــــیــمـوریــان

کیشمیش لرینگ دیر هر بیری مختشکه شایان واحدی

خمــســه یـره تـتـی گـر نـظــامــی و نـوایــی دهــرده

سـیـن یـازمـه و مـرجـع بـیـلـن تـانـیتینگ آسان واحدی

هــر یــیــرده لــب آچـسـه انـیق فیض صـبادیر مـحضری

پـــــروانـــه طـــلاب ادب شـمـــــع فـــروزان واحــــدی

کـم قـیلمه سین تینگری سین فرهنگی لرِنینگ یانیـدن

دوره قـوریـب ای حـلـقـۀ وصـل و بـیـلـیـمـدان واحــدی

سفر ها به خارج: ترکیه، روسیه، اوزبیکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان، اوکرایین، ایران و عراق.

زبانها: دری، اوزبیکی، پشتو، انگلیسی، تورکی استانبولی، عربی و روسی.

تألیفات:

تصحیح دیوان اشعار تُرکی سلطان حسین میرزا بایقرا، کابل 1346.

امیرعلی شیر نوایی، کابل 1346.

احوال و اشعار ظهیرالدین فاریابی.

تصحیح مجمع الغرایب مُفتی بلخی.

محاکمةاللغتین نوایی.

تصحیح دیوان قاری محمد عظیم «عظیمی».

تصحیح مجموعۀ اشعار همت بلخی.

تصحیح محمودنامۀ ذاکر سانچارکی.

فهرست اعلام تعلیقات حدودالعالم.

تصحیح میزان الاوزان نوایی.

تصحیح رسالۀ وقفیۀ نوایی.

تصحیح متن تُرکی بابر نامه.

اوزبیک شاعرلری.

تصحیح دیوان اشعار عُبیدی.

دیوان محمد شیبانی خان.

مولانا لُطفی هروی (آثار و احوال).

دیوان اتایی بلخی.

احوال و آثار ابن یمین شبرغانی.

لطافت نامه و مخزان الاسرار.

بیش از یکصد مقالۀ تحقیقی علمی و فرهنگی که در مجله های کشور چاپ شده است.

واحدی استاد رهنمای علمی بیش از ده نفر از دانشمندان اکادمی علوم و پوهنتون کابل بوده است و هم مؤسس و وقف کنندۀ کتب بیست هزار (20000) جلدی بنام «کتابخانۀ امیر علی شیر نوایی در ولایت سرپل میباشد. والسلام

از راست به چپ: قربان آغا، مرحوم عبدالغفار بیانی، مرحوم استاد غفار کمال، دکتور واحدی و ...

نشر و کاپی این مطلب با نام «وبلاگ بولوت» مجاز است.