فرزند برومند خلق اوزبیک شادروان عبدالغفار بیانی پس از مبارزات خستگی ناپذیر طولانی و خدمات ارزنده، در نتیجهٔ رقابت نامشروع و دسیسه آمیز دشمنان دوست نما و تضییقات ارتجاع سیاه داخلی ناگزیر شد به کشور تاجیکستان پناهنده شود و با خانوادهٔ خود در آنجا اقامت اختیار کند. عبدالغفار بیانی در شرایط دشوار مهاجرت به تاریخ 18 جوزای سال 1379 در یکی از شفاخانه های شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان زندگی را پدرود گفت و در همانجا به خاک سپرده شد.

امسال از درگذشت فرزند متعهد و فداکار خلق اوزبیک مرحوم عبدالغفار بیانی در شهر دوشنبه پایتخت جمهوری تاجیکستان پانزده سال میگذرد. سالهای دشوار مهاجرت و وفات نابهنگام او مصادف به زمانی بود که بیداد و ستم طالبان، مردم وطن را به ستوه آورده، کارد ظلم و ستم را به مغز استخوان آنها رسانده بود. بیانی چه هنگام اقامت در وطن و چه در روز های هجرت در بیرون از مرز، از مبارزه برضد گماشتگان بیگانه در وطن باز نه ایستاد و برعلیه تبعیض و ستم، با استفاده از وسایل سیاسی و فعالیت های فرهنگی به رزم و پیکار ادامه داد.

شادروان بیانی یکی از فرزندان فداکار و سر سپردۀ خلق خود بود و در جهت تحقق آرمانهای سرکوب شدۀ آنان از هیچ گونه سعی و مجاهدت دریغ نمی کرد. سیمای مبارز و روح سرکش تسلیم ناپذیر او از همان دوران محصلی به تمام همگامان معلوم و روشن بود. او، با صمیمیت، خلوص نیت، وفاداری، وفا به عهد، مروت و مردانگی در برابر دوستان، جسارت و شجاعت در برابر دشمنان شهرت داشت. محافظه کاری، ترس و هراس را نمی شناخت، درعین حال سعۀ صدر و مشربی وسیع داشت و میتوانست با همگان صرف نظر از دین و مذهب، زبان و ملیت آنان زبان مشترک پیدا کند. همزمان با تلاش خود در جهت احیای زبان و فرهنگ تورکی، در دفاع از انکشاف زبان فارسی نیز گام برمیداشت و با فرهنگیان تاجیک مناسبات نیکو داشت. هنگامی که در سال 1978 به تشبث و پیشنهاد این جانب بر اساس فرمان شماره چهارم شورای وزیران وقت، نخست هفته نامۀ «یولدوز» به زبان اوزبیکی و سپس هفته نامۀ «گوراش» به زبان تورکمنی به نشرات آغازکرد، بیانی و همسرش آیخان بیانی از همکاران خستگی ناپذیر نشریه بودند و با تبلیغ اهداف و نقش آن در تکامل زبان و فرهنگ ما و نیز تهیۀ مواد و جلب همکاران قلمی به آن فعالیت میکردند. چنانچه بعد از ژورنالیست ورزیده و شاعر محترم محمد امین اوچقون، آیخان بیانی تقریباً مدت شش سال مدیریت مسئول جریدۀ «یولدوز» را به عهده داشت و جهت تنوع مضامین و غنامندی این یگانه نشریه در زبان اوزبیکی سعی وکوشش فداکارانه به عمل آورد و آنرا به آیینۀ زبان و فرهنگ تورکی زبانان افغانستان تبدیل کرد. بعد از تأسیس دپارتمنت های اوزبیکی و تورکمنی در چوکات وزارت تعلیم وتربیه و اکادمی علوم افغانستان به تشبث کمینه، در یافتن و انتخاب کدر ها و تثبیت برنامۀ عمل آنها مساعی بیانی سزاوار تحسین بود و با رئیس آنوقت تألیف و ترجمه شادروان محمد طاهر بدخشی همکاری نزدیک داشت. همچنان تشویق و مساعدت او با نخستین گروه موسیقی اوزبیکی «ظفر» به رهبری محمد شفیع عظیمی و همکاری او در نشر آهنگهای آماتوران جوان این گروه قابل یادآوری است.

مرحوم بیانی از همان دوران تحصیل با من در تماس بود. به صفت یک کدر برجسته با فعالیت های سیاسی و سازماندهی خود توجه، اعتماد و احترام دیگران را به خود جلب میکرد. انسان باپرنسیپ بود، به هیچ قیمتی حاضر نبود، روی پرنسیپ خود معامله کند. وطندوستی، دفاع از منافع مردم وآشتی ناپذیری با دشمنان خلق، شاخصهای اساسی شخصیت او را تشکیل میداد. او، عزیزترین دوست و معتمَدترین یارو یاورمن بود. پیوسته در مسایل مهم نظر مرا جویا میشد، در لحظات دشوار حیات با هم تبادل نظر میکردیم وتصمیم می گرفتیم. سال 1991 پایان دهۀ امیر علیشیر نوایی و مصادف به 550 مین سال تولد شاعر بزرگ بود. روز تولد او در اتحاد شوروی، بخصوص در اوزبیکستان و برخی کشور های تورکی زبان تجلیل میشد. خاموش نشستن درین روز تاریخی در زادگاه او افغانستان، بخصوص بعد ازآن که دهۀ نوایی به سرپرستی کاندید اکادمیسین دوکتور محمد یعقوب واحدی با برخی فعالیت ها در زمینۀ معرفی او در مطبوعات به پایان رسیده بود، امری نامطلوب تلقی میشد. این موضوع را نخست با بیانی درمیان گذاشتم، سپس نظر برخی دیگر از دوستان را گرفتیم. قرار بر این شد تا موضوع با رئیس دولت درمیان گذاشته شود. بنده درآن وقت به صفت معاون اول قاضی القضات و رئیس دیوان امنیت عامه کار میکردم. پیشنهاد ذیل را نوشتم و به شخص رئیس جمهور تقدیم داشتم :

«محترم داکتر نجیب الله رئیس جمهور افغانستان!

دراوخر ماه دلو امسال دهۀ تحقیق نوایی که افغانستان نیز درآن سهم داشته و از طریق رسانه های گروهی درین راستا تبلیغات وسیع به عمل آمده است پایان می یابد. نهم فبروری 1991 که با 20 یا 21 دلو اصابت خواهد کرد، مصادف با پنجصد و پنجاهمین (550) سالروز تولد امیر علیشیرنوایی میباشد. این روز تاریخی به مقیاس اتحاد شوروی ازجمله در اوزبیکستان به همکاری یونسکو به پیمانۀ وسیع و به نحوی بی سابقه تجلیل میگردد. چون نوایی در افغانستان زاده شده و بعد از چندین دهه خدمت به میهن، در شهر هرات زندگی را پدرود گفته و در همان جا دفن گردیده است و یکی از سیما های تابناک سیاست، هنر، ادبیات و دانش شرق و کشور ما میباشد، بجا خواهد بود اگر دولت جمهوری افغانستان نیز در تجلیل این روز تاریخی سهم فعال بگیرد. با احترام، امضا»

بعد از ارایۀ دلایل مبنی بر ضرورت این امر، رئیس دولت پیشنهاد را پذیرفت و در ذیل آن به ریاست اکادمی علوم افغانستان دستور داد تا بخاطر تجلیل ازین روز تاریخی به مقیاس بین المللی تدابیر لازم اتخاذ نماید. ریاست اکادمی در برگزاری سیمپوزیم علمی به مناسبت پنجصدو پنجاهمین سالروز امیرعلیشیر نوایی همکاری به خرج داد. محفل در سالون هوتل آریانا در روز های 10 و 11 فبروری سال 1991 میلادی برگزار گردید. رئیس کمیسیون برگزاری که با طیاره در یکی از ولایات شمال غرب سفر کرده بود، به دلیل خرابی هوا تا پایان سیمپوزیوم در همانجا باقی ماند. برخی از علاقمندان نوایی نیز بنا به تمایلات سیاسی و یا رقابتهای روشنفکرانه از همکاری با مراسم تجلیل خودداری کردند. تمام بارسنگین برگزاری و آمادگی بخاطر گذراندن آن به دوش این جانب که معاون کمیسیون بودم، مرحوم عبدالغفار بیانی، آیخان بیانی، محمد حلیم یارقین، شفیقه یارقین و برخی دیگر از دانشمندان جوان افتاد. قبل از آغاز سمپوزیوم یک سلسله تدابیر در ساحۀ معرفی احوال و آثار نوایی آغاز یافت. سخنرانی هایی در تالار ملیت های برادر، کاخ فرهنگ اتحاد شوروی و دیگر جا ها صورت گرفت. مصاحبه ای مفصل از رادیو تلویزیون افغانستان نشر شد، مقالات و اشعاری به قلم من و محمد حلیم یارقین در روزنامۀ هیواد و مجلۀ قلم به نشر رسید. در سازماندهی تمام این فعالیت ها نقش بیانی مشهود و برجسته بود. چنانچه بیانی به کمک دوست نقاش هراتی خود پورتریت نوایی و برخی صحنه های مربوط به زندگی و محیط زیست او را به اسلوبی زیبا نقاشی کرد و مدخل و داخل سالون کنفرانس را با آن آراست. محمد حلیم یارقین و شفیقه یارقین رساله ای بنام «سیمای میرعلیشیرنوایی» را تالیف نموده در اختیار کمیسیون قرار دادند. آیخان بیانی خلاصه ای را که از تاریخ ادبیات اوزبیک استخراج کرده بود، بنام «اوزبیک شاعرلری» در حدود 100 صفحه برای نشر آماده ساخت. روی همرفته تعداد کتب و رسالاتی که برای نشر به مطبعه فرستاده شد به شش عنوان میرسید. کار مهمی که باید انجام می شد و اهمیت تاریخی داشت، نشر «خمسۀ» علیشیر نوایی به طریق آفسیت بود و راه دیگری برای طبع این اثر بزرگ در افغانستان وجود نداشت. البته این کار هزینۀ بزرگی طلب میکرد. برای رسیدن به این مأمول با محترم فضل حق خالقیار صدراعظم وقت تماس گرفته شد. ایشان که از قوم تیموریان هرات بود وخود را از اولاد امیر تیمور میدانست و با تاریخ و فرهنگ دلبستگی داشت، درخواست کمیسیون را با کمال خورسندی پذیرفت و در حدود پنج ملیون افغانی برای طبع خمسۀ نوایی به تیراژ بلند (2000 نسخه) و چند کتاب کوچک دیگر در مطبعۀ دولتی کابل تخصیص داد. از لطف جناب خالقیار در تاریخ افغانستان این اولین بار بود که از بودجۀ دولت برای نشر یک شاهکار ادبی تورکی این مقدار مبلغ اختصاص داده میشد. در کنفرانس، دانشمندان و شاعران شناخته شدۀ وطن و نمایندگان بعضی از سفارتخانه ها اشتراک داشتند. از اوزبیکستان اکادمیسین حسام الدین اورینبایف و پروفیسور عبد رشید عبدغفوروف و از تاجیکستان اکادمیسین اعلاخان افصح زاد و پروفیسور امر یزدان مردانف دعوت شده بودند.

سمپوزیوم در فضای صمیمیت دوام کرد و با وجود کارشکنی های برخی عناصر تنگ نظر ملیت ستیز با موفقیت انجام یافت. اجازه دهید با استفاده از موقع، حادثۀ جالبی را که در محفل اتفاق افتاد، برای خوانندگان محترم نقل نمایم. در روز اول، دانشمند تاجیکستان اکادمیسین اعلاخان افصح زاد طی مقالۀ خود ادعا کرد که علیشیر نوایی فقط ناقل آثار و افکار شاعران فارسی زبان به تورکی بوده ومترجم اندیشه های فارسی سرایان میباشد وکدام اثر اورژینال واصیل از خود ندارد، چنانچه خودش درمثنوی لیلی و مجنون میگوید که این اثر را به تورکی برگردان نموده است :

چون فارسی ایردی نکته شوقی

آزراق ایــدی اونــده تـورک ذوقی

مـیـن تـورکـچـه بــاشلابان روایت

قـیـلـدیـم بـو فـسانه نی حکایت

او گفت : اگر کسی سوال یا اعتراضی داشته باشد، من حاضرم جواب بگویم. فضای سردی محفل را فراگرفت. این ادعا به معنی نفی کامل خلاقیت هنری و شخصیت ادبی و نقش پیشاهنگ علیشیر نوایی در عرصۀ شعر و ادب تورکی بود. من به صفت مسئول و سازمانده کنفرانس ناگزیر بودم از او حمایه کنم، از جا برخاسته اجازه خواستم و گفتم:

جناب افصح زاد! بنده هم سوال دارم و هم اعتراض. سوال من اینست که آیا شما زبان تورکی نوایی را خوب میدانید و با تمام آثار نوایی، یا لااقل با مهمترین آثار او چون «خمسه» و «خزاین المعانی» آشنایی کامل دارید و آنها را با آثار شاعران فارسی زبان به دقت مقایسه و ارزیابی کرده اید؟ طبعاً جواب منفی است، زیرا شما زبان نوایی- زبان تورکی را خوب نمیدانید و این از تلفظ غیر دقیق کلمات تورکی، تأویل نادرست شعر او و ارزیابی غیر واقع بینانۀ شما معلوم است. اعتراض من اینست که شما شاعر بزرگی چون علیشیر نوایی را با کوهی از آثار ماندگارش، ناقل اندیشه های شاعران فارسی گوی و مترجم آثار ایشان به زبان تورکی قلمداد نموده، نوآفرینی او را با اصالت اثر هایش انکار میکنید. اگر بتوانید این ادعای خود را با دلایل علمی براساس حقایق و ارقام به کرسی بنشانید، در آن صورت نوایی شایستگی این محفل مجلل یادبود را نخواهد داشت. لیکن این ادعا اثبات ندارد، زیرا خلاف حقیقت و واقعیت است. برعکس میشود با ده ها دلیل ثابت کرد که نوایی شاعری نوآور، مبتکر و ایجادگر بوده، اثرهایی ناب و اصیل متعلق به خودش آفریده و از پنج و نیم قرن بدینسو جایگاه شامخ و رفیع خود را در میان سخنوران بزرگ فارسی گوی و تورکی سرا حفظ کرده است.

بعد از آن که دلایل خود را به اجمال در زمینه اظهار داشتم، افزودم:

سرایش داستانهایی چون لیلی و مجنون، فرهاد و شیرین، بهرام و دلارام و سداسکندری که قبل از نوایی دیگران هم به زبان فاسی سروده اند، به معنی اقتباس و ترجمۀ اندیشه های آنان نیست. در بین آثار نوایی و اثر های این شاعران فقط اشتراک نام وجود دارد. اصل این داستانها همه متعلق به مردمان شرق است و هیچ ملت خاصی حق ادعای انحصارآنها را ندارد. داستان اسکندر متکی به وقایع تاریخی است. داستانهای نوایی از نظر طرح و تخنیک، جریان حوادث، شخصیت قهرمانان، طرز تفکر، اهداف و آرمانهای آنان یعنی از لحاظ شکل ومضمون با داستانهای شاعران فارسی گوی کاملاً فرق میکند، حتی بعضاً نوایی نقطه های ضعیف داستانهای ایشانرا (مثلاً در فرهاد و شیرین نظامی گنجوی و هشت بهشت خسرو دهلوی) مورد انتقاد جدی قرار میدهد. طرح داستان فرهاد و شیرین نوایی و سیمای فرهاد در آن کاملاً با داستان نظامی گنجوی و نیز شخصیت بهرام نوایی با کرکتر بهرام امیر خسرو دهلوی فرق دارد.

جناب افصح زاد! چون درینجا مجال بحث و گفت و گوی زیاد وجود ندارد، بنده به خاطر قناعت شما ارزیابی واقعبینانه و بی طرفانۀ مولانا عبدالرحمن جامی را از مثنوی «خردنامۀ اسکندری» او در مورد «خمسۀ تورکی» نوایی برای شما میخوانم که در آن خمسۀ نوایی را نظم معجز نظام و بی رقیب تعریف کرده، تا اگر به قضاوت ما باور ندارید، داوری عادلانۀ او را بپذیرید:

به تـُرکی زبـان نقشی آمـد عـجـب

کــه جــادو دمـــان را بــود مهـرلـب

ز چــرخ آفــرینـها بر آن کـــلــک بـاد

که این نقش مطبوع از آن کلک زاد

ببخـشیــد بـر پــارسی گــوهـــران

بــه نَـــظــم دری دُر نــظــــم آوران

کـه گر بودی آن هم بـه نظـم دری

نـمانـدی مجـال سـخـن گســـتری

بــه میــزان آن نــظــم معـجز نظام

نظـامـی که بودی و خســرو کدام؟

چـو او بـر زبــان دگــر نـکـتــه رانــد

خــرد را بــه تمییـز شـان ره نمـانـد

زهــی طــبــع تــو اوستـاد سـخـن

ز مـفـتــاح کلـکـت گشـاد سـخــن

سـخن را که از رونـق افـتـاده بــود

به کنــج هــوان رخـت بـنـهاده بـود

تـو دادی دگــر بــاره ایــــن آبــروی

کشیدی به جولانگۀ گفت و گـوی

صـــفـا یــاب از نــور رای تــو شــد

«نــوایــی» ز لـطــف نـوای تو شد

بر این نـخـل نـظمی که پرورده ام

بـــه خـــون دلـــش در بـــرآرده ام

نــشـد باعـثـــم جـــز سخندانـیت

به دستـــور دانــش سخــنـرانـیت

اما دو بیتی که از نوایی ذکر کردید به معنی آن نیست که نوایی ترجمان اثر شاعر فارسی زبان است، بلکه میگوید قبلاً این داستان را دیگران (نظامی گنجوی و امیر خسرو دهلوی) به زبان فارسی سروده بودند، چون این داستان در مطابقت به ذوق فارسی زبانان سروده شده بود و با ذوق تورکان کاملاً سازگاری نداشت، من این افسانه را به شیوۀ تورکانه با در نظرداشت ذوق و سلیقۀ تورکان به زبان تورکی سرودم، زیرا امروز تورکان درجهان زیاد اند و از طبع خوش و ادراک لطیف برخوردار اند و علاوه میکند:

مین داغی بومی نی کیم سوزوب مین

تـورکــانـه سـرود انـگـا تـــوزوب مین

نوایی میخواهد داستان لیلی و مجنون را که راوی آن خلق است، مطابق ذوق تورکان بسراید و این به معنی تغییر ماهوی در مضمون و محتوای داستان است. اگر جریان حوادث و دیالوگهای قهرمانان و پرسناژ های آن، ابراز احساسات و عواطف دو دلداده را در جریان صحبت و ملاقات به دقت از نظر بگذرانید، می بینید که داستان نوایی با داستانهای نظامی گنجوی و خسرو دهلوی کاملاً فرق دارد و هیچ موردی که نشان دهندۀ ترجمه باشد درآن وجود ندارد، هرکدام اثری مستقل میباشد.

صحبت به مناقشه کشید و با مداخلۀ برخی از دانشمندان که جانب نوایی را گرفته بودند، پایان یافت. شادروان بیانی سخت متاثر بود و میگفت که مهمان ما تحت تأثیر تمایلات تعصب آمیز قرار داشته، بسیار خوب شد که جواب خود را گرفت، موضوع مناظره را در روز نامۀ هیواد نشر میکنم. فردا، روز دوم کنفرانس اکادمیسین اعلاخان افصح زاد عذر خواست و گفت که هیچگونه سوء نیتی درکار نبوده، ما به مقام نوایی و شخصیت علمی و ادبی او احترام داریم، اساساً من نتوانستم مطالب خود را درست افاده نمایم. دولت بیگ نمایندۀ فرهنگی سفارت شوروی نیز این مطلب را تأیید کرد و خواهش کرد که موضوع نباید در بین مردمان ما سوء تفاهم ایجاد نماید. ازین رو از نشر تفصیل کنفرانس در مطبوعات صرف نظر شد. در جریان سمپوزیوم 200 نسخه از خمسۀ نوایی که با قطع و صحافت زیبا، پشتی زرکوب که به اسلوب آفسیت به اهتمام عبدالغفار بیانی با دو هزار تیراژ حلیۀ طبع پوشیده بود، یکجا با کتاب «اوزبیک شاعرلری» به تلخیص و تدوین آیخان بیانی، کتاب «سیمای میر علیشیر نوایی» تألیف محمد حلیم یارقین و شفیقه یارقین و کتابی دربارۀ نوایی از پروفیسور میرحسین شاه که تجدید طبع گردیده بود، به اشتراک کنندگان محفل توزیع شد.

باید گفت که در مدت کوتاه کمتر از یکماه، آماده ساختن کتابها برای نشر و تقدیم به مهمانان داخلی و خارجی امر سهل و ساده نبود، بخصوص کتاب قطور خمسه با قطع و صحافت کلان در 508 صفحه، کاری دشوار بود و برخی از دوستان به انجام آن خوشبین نبودند، اما مرحوم بیانی انجام این کار دشوار را به عهده گرفت و با همسر خود آیخان بیانی شب و روز کار کرد تا کتابهای ضروری از چاپ برآمد و آمادۀ توزیع شد. او آن قدر خود را وقف چاپ آفسیت خمسه ساخته بود که تمام اوراق چاپ شدۀ آنرا یکایک از نظر میگذرانید و صفحاتی را که خیره و یا سیاه از ماشین برآمده بود، از سر چاپ میکرد و چون با کارگران مطبعه رابطۀ دوستانه داشت، آنها از هیچ نوع همکاری با وی دریغ نمیکردند. آماده ساختن خمسه برای چاپ نیز به دوش بیانی بود. دو نسخۀ چاپی یکی از مطبعۀ سنگی خوارزم در کتابخانۀ کاندید اکادمیسین دوکتور محمد یعقوب واحدی و یک نسخۀ چاپ سنگی از مطبعۀ تاشکینت (О.А.Порцев) در نزد من وجود داشت. تفاوتهای موجود در نسخه ها باید تصحیح میشد. طور مثال در نسخۀ تاشکینت دفتر پنجم خمسه بنام «داستان پادشاه سکندر» قید شده بود، نام داستان مطابق نسخۀ خوارزم بنام «سد اسکندری» تصحیح شد و امثال آن.

کمیسیون لازم دید مقدمۀ مفصلی برای اولین نشر خمسه در افغانستان در زمینۀ معرفی این شاه اثر نوشته شود تا خوانندگان از ارزش ادبی و محتوای آن آگاه شوند. البته این یک کار لازم و ضروری بود. این جانب برطبق تصمیم اتخاذ شده مقدمۀ مفصلی در اطراف شخصیت چند بعدی نوایی، ارزش و اهمیت خمسه و تفاوت آن با خمسه های فارسی نوشتم و برای نشر آماده ساختم. اما در اثر مداخله و اعمال نفوذ برخی از دوستان هموطن جلو نشر آن گرفته شد. من حاضر شدم حتی بدون ذکر نام من و یا از نام اکادمی علوم افغانستان این مقدمه به نشر برسد، اما قبول نشد، حتی وساطت و حمایۀ صدراعظم جناب خالقیار نیز سودی نبخشید. بعداً این مقدمه تحت عنوان «تاملی بر گسترۀ آثار و افکار امیر علیشیر نوایی» درشماره های 1 و 2 سال 1370 مجلۀ «ژوندون» ارگان نشراتی انجمن نویسندگان افغانستان به نشر رسید و قسمت اول آن در ویژه نامۀ «شعر» سال..... در تهران نیز چاپ شد.

اما باکمال تأسف باید گفت که ریاست اکادمی علوم افغانستان همکاری خود را تا آخر صمیمانه دوام نداد و قسمت اعظم مبلغ هنگفتی را که برای نشر «خمسۀ نوایی» و کتب دیگر تخصیص داده شده بود، عوض باقیداری خود با مطبعه معامله کرد و تیراژ کامل نسخه های چاپ شدۀ خمسه به نسبت عدم پرداخت قیمت آن از طرف مسئولین اکادمی، در گدام چاپخانه باقی ماند و ما توانستیم فقط چند صد نسخۀ آنرا در گرما گرم مراسم تجلیل بیرون بکشیم و توزیع کنیم. این بود برخورد خصمانۀ یک ارگان به اصطلاح علمی مملکت در برابر یک ابرمرد دانش و فرهنگ کشور که قبیله سالاران او را از خود نمیدانند.

درین اواخر قراریکه شنیده می شود، برخی از هموطنان فرهنگ دوست ما در سالهای پر از هرج و مرج، یک تعداد زیاد این گنجینۀ عظیم را از متصدیان مطبعه خریداری کرده، به علاقمندان توزیع کرده اند. خداوند ایشان را اجر عظیم بدهد.

مرحوم عبدالغفار بیانی از دوستان و علاقمندان صدیق جنبش ملی اسلامی بود و آرزو داشت این جبهۀ سرکشاده به یک سازمان منسجم و با انظباط تغییر شکل دهد و در جهت سازماندهی روشنفکران و اقشار مختلف مردم حرکت کند. اما در اثر نفوذ برخی گروه های سیاسی انحصار طلب که به مسایل ملی ارزشی قایل نبودند، سالها این مأمول به تعویق انداخته شد. عناصر انحصارطلب و نظامیان جنبش، عرصۀ فعالیت او را همیشه محدود می ساختند و از نزدیکی او به رهبری جنبش جلوگیری میکردند. بعدًا حتی موجودیت او را در کابل نیز تحمل نکردند، زیرا او پیوسته با ابتکارات و پیشنهاد های سازندۀ خود مورد خصومت و خشم آنان قرار میگرفت و این باعث اعزام او به شمال گردید.

اما بیانی با وجود این همه مخالفت ها به مساعی خود در جهت همکاری با جنبش ادامه داد. چنانچه پیشنهاد او در زمینۀ تأسیس یک مطبعۀ مُدرن و مجهز در شبرغان برای صفحات شمال که مورد نیاز شدید جنبش و ادارات دولتی قرار داشت طرف قبول واقع شد و او با تحمل رنج فراوان با جلب همکاری کارگران فنی مطبعۀ دولتی کابل که در اثر اصابت راکتهای حزب اسلامی گلبدین حکمتیار طعمۀ حریق شده بود، ماشین های نیم سوخته و پرزه های باقیماندۀ برخی از دستگاههای طباعتی این چاپخانۀ کهن را به شمول یکتعداد ماشین های اهدا شده از طرف اوزبیکستان به سمنگان و برخی ماشین آلات موجود در مزار شریف را به شبرغان انتقال داد و با تشبث و زحمت فراوان هفت تن از کارگران فنی که آنها را قبلاً با اعضای خانواده های شان به شبرغان انتقال داده در خانه های تخصیص داده شده جا به جا ساخته بود، از ترکیب مجموع ماشین ها و مونتاژ پرزه ها، مطبعۀ مجهز «فریغونیان» را اساس گذاری کرد و در خدمت جنبش قرار داد. این ابتکار سازندۀ او مورد تقدیر واقع شد و مطبعۀ «فریغونیان» به ریاست او به کار آغاز کرد، طوریکه تقریباً چاپ تمام نشرات ولایات شمال اعم از مجلات، جراید و امور دولتی را به عهده گرفت و به یک منبع مهم درآمد برای دولت تبدیل گردید. حریفان تنگ نظر چشم دیدن او را نداشتند، بنابر آن در صدد دسیسه و توطئه برآمده با لطایف الحیل او را ازین وظیفه سبکدوش ساختند. متأسفانه رهبری جنبش در سایۀ دسایس این عناصر استفاده جو نتوانست از استعداد و انرژی این کدر وفادار و فداکار استفادۀ لازم نماید و او را تحت حمایۀ خود بگیرد.

مرحوم بیانی مدتی بحیث والی سرپرست سرپل تعیین شد. خدمات او در امر تربیۀ کدر های جوان، تأمین امنیت و ثبات در سرپل، کوتاه کردن دست غفار پهلوان و گماشتگان او از مداخله در حیات مردم و دیگر خدمات او فراموش ناشدنی است.

مرحوم بیانی انسانی جوانمرد، فداکار، نوعدوست، فتوّت مآب و از تیپ عیاران خراسان بود، هیچگاه از کمک مالی و معنوی به دوستان و آشنایان دریغ نمیکرد. از همین سبب دوستان و آشنایان او از اقشار مختلف جامعه زیاد بودند. بخصوص روشنفکران جوان و محصلان و کدر های جوان در اطراف او زیاد جمع میشدند و به وی اعتماد داشتند.

بعد از هجوم قوای شوروی در ششم جدی (دسمبر سال 1979) که منجر به اشغال افغانستان و سقوط دولت وقت گردید، این جانب با سایر اعضای رهبری دولت توسط افسران شوروی محبوس و به زندان پل چرخی انتقال داده شدیم. در شرایط جهنمی بیش از هفت سال محبس که توسط افسران شوروی اداره میشد و هیچ نوع ارتباطی با فامیلها وجود نداشت، شادروان بیانی، من و خانواده ام را از یاد نبرد و بیش از سایر دوستان در خدمت آنان بود. همچنان در سال 1992 که در اثر تسلط رژیم تروریستی به اصطلاح مجاهدین بر کابل ناگزیر شدم از کشور برایم، باز هم او بود که چند صد جلد کتاب موجود در کتابخانۀ شخصی ام را به سرپل انتقال داد و در خانۀ خود نگاهداشت. کتب موجود به عنوان تقدیر از تأسیس کتابخانۀ میرعلیشیر نوایی سرپل توسط دانشمند محقق کاندید اکادمیسین دوکتور محمد یعقوب واحدی، به این کتابخانه اهدا گردیده است.

دربارۀ سجیۀ عالی و مکارم اخلاقی مرحوم بیانی هر قدر بنویسیم کم است. او به صفت یک انسان متعهد، سمبول جسارت، وطنپرستی، مردم دوستی، دانش پروری و آزادگی بود و روحی مخالف با خیانت و فساد داشت و آشتی ناپذیر با دشمنان خلق و وطن بود. حیات و تجارب او میتواند سرمشق نسلهای جوان قرار بگیرد. ما مقالۀ محترم کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی را که بنام «زندگینامۀ مرحوم بیانی» نوشته اند، نشر نموده، پیشنهاد ایشان را در مورد این که کتاب «مکارم الاخلاق» چاپ بیانی تجدید طبع گردد و مجموع مقالاتش گردآوری و نشر شود و نیز در جوار بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی موزیمی بنام او تأسیس گردیده مقبرۀ سمبولیک او ساخته شود، مورد تأیید قرار میدهیم.

ما خدمات صادقانۀ پسر ارشد او محترم الماس بیانی لیسانس تاریخ و ادبیات را در جهت زنده نگهداشتن خاطره و نام پدر مرحومش سزاوار هر گونه تمجید و ستایش میدانیم. به همت او «بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی» تأسیس شد و عمارت زیبای بلند منزل در زادگاه بیانی شهر سرپل به مثابۀ مرکز این بنیاد خیریه ساخته شده مورد استفاده قرار گرفت. یک منزل این بنا برای کتابخانۀ امیر علیشیر نوایی که توسط محترم دوکتور واحدی تأسیس گردیده اختصاص داده شده است. همچنان الماس بیانی مدیر و گردانندۀ چندین وبلاگ به نام های «بولوت» (ادبی، فرهنگی و اجتماعی)، «استاد قاری محمد عظیم عظیمی» (شرح زندگانی و دیوان مکمل عظیمی)، «محبوب القلوب» (تعلیمی، تربیتی و تفریحی)، «یولدوزلر» (شرح زندگانی و نمونۀ اشعار شاعران اوزبیک) میباشد. به ابتکار او کتاب های «بازی های عامیانۀ اوزبیکان جوزجان» (به قلم استاد حلمی بارقین) و «تصوف و انسان» (به قلم این جانب) به شکل وبلاگ تنظیم و ترتیب شده به دسترس علاقمندان قراد داده شد. او همچنان مسوولیت گردانندگی سایت رسمی بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی (www.bayanifoundation.com) را نیز بعهده دارد که درخور تمجید و تحسین است. او بر آرامگاه بیانی پدر مرحوم خود در شهر دوشنبه بنایی ساده و زیبا اعمار نموده است.

دکتور علوم، پروفیسور عبدالحکیم شرعی جوزجانی